Sjávarútvegurinn og ESB

Það er alltaf ánægjulegt þegar umræðan um hugsanlega aðild Íslands að Evrópusambandinu fer af stað hér á landi.
Nýleg yfirlýsing formanna norrænu jafnaðarmannaflokkanna, þar á meðal forsætisráðherra Svía, um að Ísland ætti að sækja um aðild að ESB er okkur mjög mikilvæg. Þó er öllum augljóst að ákvörðun um aðild verður í höndunum íslensku þjóðarinnar og erlendir stjórnmálamenn, sem hafa tjáð sig um hugsanlega aðild Íslands, hafa undirstrikað það. Velvilji sem norrænu jafnaðarmennirnir sýna okkur skiptir þó miklu máli.

Það er margvíslegir hagsmunir fyrir norrænu ríkin að þau vinni saman innan ESB. Atkvæðavægi allra norrænu ríkjanna í ráðherraráðinu, gangi Ísland og Noregur inn, verður meira en hinna einstöku stóru ríkja s.s. Bretlands, Þýskalands og Frakklands þrátt fyrir miklu færri íbúa á Norðurlöndunum. Í þessu felast miklir möguleikar þar sem áratugagömul norræn samvinna nýist vel.
Rangfærslur um sjávarútvegsstefnu ESB
Umræðan um hugsanlega aðild Íslands að ESB snýst fljótlega upp í umræðu um sjávarútvegsmálin. Það er hins vegar margs konar misskilningur og rangfærslur í umræðunni á Íslandi um sjávarútvegsstefnu ESB. Eftirfarandi fjórar staðreyndir verður að hafa í huga.

Í fyrsta lagi byggist sjávarútvegsstefna ESB á veiðireynslu. Það þýðir að sú þjóð sem hefur veiðireynslu á viðkomandi svæði fær kvóta úthlutuðan. Það vill svo til að Íslendingar eru eina þjóðin sem hefur veiðireynslu í íslenskri lögsögu. Eftir inngöngu Íslands í ESB munu Íslendingar eftir því sem áður fá allan þann kvóta sem verður úthlutað í íslenskri lögsögu. Hér mun því ekkert erlent fiskiskip koma til veiða en stundum er sagt að hér muni allt fyllast af spænskum togurum! Það er fjarstæða.

Samkvæmt niðurstöðum Evrópudómstólsins (Romkes-málið, 46/86) eykst veiðiréttur annarra aðildarþjóða ekki þótt Íslendingar veiði ekki upp í sinn kvóta, t.d. vegna verndarsjónarmiða.

Í öðru lagi hefur Evrópudómstóllinn búið til þá reglu að útgerðarfyrirtæki verði að hafa efnahagsleg tengsl við viðkomandi svæði sem er háð fiskveiðunum ætli það að fá úthlutað kvóta frá viðkomandi þjóð (s.s. Kerrmálið nr. 287/81 og Jaderowmálið nr. C-216/87). Þessi regla vinnur m.a. gegn kvótahoppi.

Við inngöngu Íslands í ESB er því hægt að gera frekari kröfur heldur en nú er um að hagnaður af veiðum fari í gegnum íslenskt efnahagslíf. Eins og staðan er nú er ekkert sem hindrar að verðmæti af Íslandsmiðum fari beint úr landi. Aðild Íslands að ESB kæmi því landsbyggðinni mjög til góða.
Undanþágur ekki nauðsynlegar
Í þriðja lagi er rétt að taka fram að ákvörðun um heildarkvóta viðkomandi þjóða er tekin í ráðherraráðinu eftir ráðleggingum vísindamanna. Það hefði þó litla hagnýta þýðingu í ljósi þess að við yrðum eina þjóðin sem hefði hagsmuni af þeirri ákvörðun vegna reglunnar um veiðireynslu og fengjum því allan kvóta í íslensku lögsögunni. Meginafstaða okkar hefur þó alltaf verið að styðjast við ráðleggingar vísindamanna.

En sé fólk ekki tilbúið að sætta sig við þetta eru til fordæmi fyrir því að einstök hafsvæði lúti sérstökum reglum. Þar má nefna Miðjarðarhaf, Eystarsalt, Shetlandseyjar og hafsvæði norður af Skotlandi. Einnig stendur til að taka upp sérstakt fiskstjórnunarsvæði í Norðursjó næsta haust.

Fyrir þremur árum var bent á þá leið í Evrópuúttekt Samfylkingarinnar að hægt væri að taka upp þá kröfu í aðildarviðræðum að hafið í kringum Íslands yrði skilgreint sem sérstakt hafsvæði sem mundi lúta sérstöku fyrirkomulagi. Halldór Ásgrímsson, verðandi forsætisráðherra, reifaði svipaða hugmynd hálfu ári seinna í svokallaðri Berlínarræðu sinni. Hér er ekki um að ræða undanþágu frá sjávarútvegsstefnunni heldur rúmast þetta innan núverandi sjávarútvegsstefnu ESB.

Í fjórða lagi mun eftirlit á Íslandsmiðum ekki breytast við inngöngu þar sem það er í höndum viðkomandi þjóðar áfram. Sömuleiðis getur sérhver aðildarþjóð haft það fiskveiðistjórnunarkerfi sem hún kýs sér. T.d. hafa Hollendingar kerfi með framseljanlegum aflaheimildum eins og er hér.
Breski sjávarútvegsráðherrann og ESB-andstæðingar
Ummæli breska sjávarútvegráðherrans um að Íslendingar ættu ekki að ganga í ESB vegna þess að við fengjum ekki undanþágu frá sjávarútvegsstefnu ESB eru byggð á misskilningi. Íslendingar, a.m.k. Samfylkingin, eru ekki að biðja um undanþágu heldur bendir Samfylkingin á að hagsmunir okkar rúmast fyllilega innan núverandi stefnu ESB.

Andstæðingar ESB hérlendis éta hver eftir öðrum, ár eftir ár, upp þær röksemdir að aðild sé útilokuð af því að við fáum ekki undanþágu. Hver sem skoðar hinar fjórar staðreyndir um málið, sem eru raktar hér að framan, sér að þessi rök andstæðinga ESB-aðildar eru falsrök.
Verum með í samfélagi Evrópu
Með inngöngu Íslands í ESB opnast margs konar tækifæri fyrir íslenskan sjávarútveg, s.s. aðgangur að veiðiréttindum ESB ríkja hjá á þriðja tug ríkja um allan heim, fullt tollfrelsi og aðkoma að ákvarðanatöku um sjávarútvegsstefnuna. Einnig felast gríðarlegir hagsmunir fyrir íslensk sjávarútvegsfyrirtæki, sem og önnur fyrirtæki, við upptöku á evrunni.

Umræðan um hugsanlega aðild Íslands að Evrópusambandinu snýst þó ekki eingöngu um hagsmuni. Hún snýst ekki hvað síst um það hvort við viljum vera með í samfélagi Evrópu með fullum lýðræðislegum réttindum og skyldum sem því fylgir. Ég vil að Íslendingar taki virkan þátt í evrópsku samfélagi á sömu forsendum og aðrir.

Það er hvorki tilviljun né heimska að nánast allar þjóðir Evrópu eru annaðhvort aðilar að ESB eða hafa sótt þar um aðild.

Döpur arfleið Davíðs

Það er dapurlegt hvernig komið er fyrir forsætisráðherra landsins. Eftir 13 ára setu á valdastól hefur dómgreind hans algjörlega fokið út í veður og vind. Virðingarleysi hans gagnvart lýðræðinu, stjórnarskránni og sinni eigin þjóð hefur náð nýjum hæðum. Síðasta brella hans um afnám þjóðaratkvæðagreiðslunnar er þó nýr toppur.
Við erum um miðja deild í hagvexti
Samkvæmt skoðanakönnun vilja um 70% þjóðarinnar að Davíð Oddsson hætti í pólitík og er það snautlegur endir á löngum ferli. Reyndar er fróðlegt að fara yfir árangur Davíðs Oddssonar sem forsætisráðherra eftir þennan langa valdatíma.
Efnahagslegur uppgangur hefur af sumum verið tengdur við veru Davíðs Oddssonar í stjórnarráðinu. Það er mikil einföldun og misskilningur. Mikill efnahagslegur uppgangur hefur verið í flestum öðrum vestrænum ríkjum á þessum sama tíma.

Meðalhagvöxtur hér á landi frá árunum 1991-2001, eða á áratugi Davíðs, er nákvæmlega sá sami og meðalhagvöxtur OECD ríkjanna. Við erum um miðja deild en blöndum okkur hins vegar ekki í toppbaráttuna.

Ísland hefur einnig færst niður á lista yfir ríkustu þjóðir heims á sama tíma og Davíð hefur verið við völd. Samkvæmt nýjustu tölum OECD er Ísland 9.-10. ríkasta þjóð í heimi sé litið á verga landsframleiðslu á hvern einstakling á jafnvirðismælikvarða (PPP). Áður en Davíð tók við, eða árið 1990, var Ísland ofar á listanum um ríkustu þjóðir heims eða í 8. sæti.
Frjálsræðið er ekki komið frá Davíð
Íslenskt samfélag hefur gjörbreyst á undanförnum 15 árum. Frjálsræði í viðskiptalífinu hefur sem betur fer stóraukist en það er rangt að halda að frelsið hafi komið með Davíð Oddssyni.

Þeir sem vinna með lagafrumvörp þekkja vel ástæður þeirra breytinga sem þjóðin hefur gengið í gegnum. Nánast undantekningarlaust er ástæðan EES-samningurinn. Allar meginbreytingar á viðskipta-, samkeppnis-, kauphallar-, fjármála-, vinnuréttar-. umhverfis- og fjarskiptalöggjöf okkar eru vegna skuldbindinga okkar við Evrópusambandið.
Þau svið sem EES-samningurinn tekur ekki til, svo sem sjávarútvegs-, landbúnaðar-og fjölmiðlamál, hafa lítið þokast í frelsisátt. Á þessum sviðum er takið hert svo um munar. Þar birtist hin raunverulega stefna Davíðs Oddssonar.
Skattbyrði aukist og framúrkeyrsla fjárlaga
Meintar skattalækkanir á áratugi Davíðs Oddssonar eru einnig athyglisverðar. Heildarskatttekjur ríkisins, sem hlutfall af vergri landsframleiðslu frá 1995 til 2001, hafa hækkað. Þetta þýðir að af hverri krónu sem verður til í þjóðfélaginu tekur ríkið stærri hluta en það gerði áður. Samkvæmt tölum OECD hefur skattbyrði einstaklinga frá 1990 sömuleiðis aukist mest á Íslandi af öllum OECD ríkjum að Grikklandi undanskildu.

Önnur óþægileg staðreynd fyrir ríkisstjórnina er að samneyslan, þ.e. neysla hins opinberra sem hlutfall af landsframleiðslu hefur aukist um rúm 16% frá 1995 til 2002. Báknið hefur aldrei verið stærra þrátt fyrir alla einkavæðinguna. Ítrekað er farið langt fram úr fjárlögum eins og síðasta skýrsla Ríkisendurskoðunar sýnir.
Regluleg stjórnarskrárbrot og aukin fátækt
Önnur afrek ríkisstjórnar Davíðs Oddssonar eru stóraukinn lyfjakostnaður einstaklinga, aukin fátækt, lægri barnabætur, stefnuleysi í heilbrigðismálum, viðvarandi kynbundinn launamunur og eitt hæsta matvælaverð í heimi.
Fjársvelti er í menntamálum en íslenskt háskólastig fær hlutfallslega helmingi lægri fjárhæð en það sem hin Norðurlöndin verja í sína háskóla.

Að lokum má minna á að engin ríkisstjórn hefur tapað jafnmörgum dómsmálum fyrir Hæstarétti vegna stjórnarskrárbrota en ríkisstjórn Davíð Oddssonar. Slík dómsmál eru nánast árlegur viðburður.
Þetta er ágætt að hafa í huga þegar farið er yfir valdatíma Davíðs Oddssonar sem fer senn að ljúka í íslenskum stjórnmálum.

Frjálslynt fólk velur Samfylkinguna

Hegðun forsætisráðherra er stundum alveg með ólíkindum. Það líður vart sá dagur að forsætisráðherrann hágrenji ekki yfir fjölmiðlaumfjöllun um sig og telur sig búa við hörðustu pressu í heimi. Þessi forsætisráðherra myndi ekki þola við einn dag með bresku pressunni. Fólk sem hefur fyrir því að fletta erlendum blöðum veit það.
Forsætisráðherra neitar að tala við ákveðna fjölmiðla og slítur fundum þegar honum eru kynnt viðhorf - ekki skilyrði - stjórnarandstöðunarinnar gagnvart stjórnarskránni. Forsætisráðherra hikar ekki við að taka menn á teppið fyrir greinarskrif eða hella sér yfir Umboðsmann Alþingis fyrir að gefa ,,rangt" álit.

Hæstirréttur, Háskóli Íslands, Biskupinn, blaðamenn, Samtök iðnaðarins og nú síðast Þjóðkirkjan hafa fengið að kenna á geðvonskuköstum forsætisráðherra. Hegðun forsætisráðherra minnir einna helst á frekjuköst lítils barns.
Kjósendur verða að geta sýnt flokkunum rauða spjaldið
Þetta gengur ekki svona lengur. Það er grundvallaratriði að fólk líti ekki á flokka eins og fótboltalið sem það heldur með í gegnum súrt og sætt. Flokkar eiga ekki að eiga kjósendur. Kjósendur eiga stjórnmálaflokkana. Kjósendur eiga að vera virkt aðhald fyrir stjórnmálaflokkana. Það breytist ekkert í okkar samfélagi ef hinn almenni kjósandi gerir ekki kröfur til stjórnmálaflokkana og stjórnvalda.

Margir kjósendur Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks geta átt farsæla samleið með Samfylkingunni. Ef við lítum á raunveruleg verk Sjálfstæðisflokks undanfarið ár þá kemur margt áhugavert í ljós.
Verk Sjálfstæðisflokksins tala sínu máli

Sjálfstæðisflokkurinn setur sértæk fjölmiðlalög sem ganga miklu lengra en þörf er á og eru alvarlegt inngrip í markaðinn. Sjálfstæðisflokkurinn setur ein hörðustu og ósanngjörnustu útlendingalög sem til þekkist í Evrópu. Sjálstæðisflokkurinn ákveður að verja 27 milljörðum í mjólkursamning. Sjálfstæðisflokkurinn leggur fram frumvarp þar sem gert er ráð fyrir hlerun án dómsúrskurðar og takmörkun á rétti borgara til gjafsóknar. Fulltrúar Sjálfstæðisflokksins verja á þingi skilyrðislausan rétt atvinnurekanda á lífsýnatöku úr launþegum sínum. Sjálfstæðisflokkurinn stundar vinaráðningar og hunsar jafnréttislög og stjórnsýslulög. Klíkuskapurinn er ofar landslögum. Og á hverju hafnar Sjálfstæðisflokkurinn lagasetningu um fjármál stjórnmálaflokkana. Hvers vegna skyldi það vera?
Sjálfstæðisflokkurinn veitir Háskóla Íslands minna fjármagn en sem nemur fjölgun nemenda. Sjálfstæðisflokkurinn setur lög sem heimilar ríkisábyrgð til eins fyrirtækis fyrir um 20 milljarða króna. Sjálfstæðisflokkurinn þrengir að einkaframtaki á fjölmiðlamarkaðinum með því að neita að taka ríkisfjölmiðlinn af auglýsingamarkaðinum. Ríkisstjórnin fer fram úr fjárlögum á hverja einasta ári og hefur sett fjáraukalög fyrir tugmilljarða króna.
Samfylkingin er fyrir frjálslynda Íslendinga

Samfylkingin vill hins vegar frelsi og virka samkeppni í atvinnulífinu og ríka vernd persónuréttinda. Samfylkingin vill að sett verði lög um fjármál stjórnmálaflokkana og að frelsi ríki á fjölmiðlamarkaðinum. Samfylkingin vill öflugt heilbrigðiskerfi fyrir alla, þar sem einkarekstur fær að njóta sín. Samfylkingin vill verja meiri fjármunum í menntakerfið og endurskoða landbúnaðarkerfið frá grunni.
Samfylkingin vill frjálslynt samfélag með ábyrgri efnahagsstjórnun. Samfylkingin er í raun eina skjól frjálslyndra Íslendinga í íslenskum stjórnmálum.

Ritskoðun í höndum tveggja þingmanna

Ekkert gott er hægt að segja um þau vinnubrögð sem hafa verið viðhöfð í fjölmiðlamálinu af hálfu Framsóknarflokksins og Sjálfstæðisflokksins. Málið byrjaði á því að fjölmiðlaskýrslu menntamálaráðherrra var haldið leyndri í 3 vikur fyrir þingi og þjóð. Síðan mætti forsætisráðherrann með tilbúið frumvarp sama dag og skýrslan var gerð opinber.
Ofbeldið í nefndinni
Þegar málið var komið í allsherjarnefndina ákvað stjórnarmeirihlutinn þar, Jónína Bjartmarz, Bjarni Benediktsson, Sigurður Kári Kristjánsson, Birgir Ármannsson og Arnbjörg Sveinsdóttir að það væri nægilegt fyrir hagsmunaaðila að fá tvo daga til að skila inn umsögnum sem hæglega gátu varðað gríðarlega hagsmuni fyrir þá og verið mjög flóknar og lögfræðilegar.
Fjölmargir umsagnaraðilar treystu sér ekki til að skila inn umsögnum en aðrir gerðu mikla fyrirvara við umsagnir sínar vegna hins skamma tíma. Um 95% umsagnaraðila voru neikvæðir frumvarpinu og voru fjölmargar athugasemdir gerðar varðandi hvort frumvarpið stæðist stjórnarskrá, EES-rétt og Mannréttindasáttmála Evrópu.
Ofbeldið í þingsalnum
Gestum var síðan sópað inn til allsherjarnefndarinnar síðustu helgi og síðan sópað út jafnharðan. Tvisvar sinnum felldu fulltrúi Framsóknarflokksins og fulltrúar Sjálfstæðisflokksins tillögu minnihlutans í nefndinni að fá lögfræðiálit um álitaefnin frá óvilhöllum stofnunum.
Málið var síðan keyrt í gegnum nefndina sama dag og hún hitti sérfræðinga í stjórnskipunarrétti. Sama dag og nefndin fékk umsagnir lykilaðila var stjórnarmeirihlutinn tilbúin að afgreiða málið og var með tilbúið nefndarálit í vasanum á meðan þessi farsi gekk yfir.
Síðan heldur ofbeldið áfram í þingsalnum og nú lítur allt út fyrir að málið verið orðið að lögum fyrir helgina. Hvorki Framsóknarflokkurinn né Sjálfstæðisflokkurinn hafa viljað vinna þetta mál af einhverju viti og þeim virðist vera alveg sama um allt annað en að keyra málið í gegn á sem skemmstum tíma.
Fjölmargar málpípur Baugs
Hér er að ferðinni alvarlegt inngrip í markaðinn með ómálefnalegum tilgangi og óhóflegum leiðum. Verði frumvarpið samþykkt mun Ísland búa við ströngustu löggjöf á sviði fjölmiðlamarkaðar á Vesturlöndum. Allt sem kallast meðalhóf er þverbrotið og alvarlegar athugasemdir um stjórnarskrárbrot og brot á EES-samningnum eru hundsaðar.
Tilgangurinn er einnig annarlegur hjá stjórnarflokkunum og hefur orðið enn grímulausari eftir að breytingartillögurnar voru kynntar. Eina stundina segja þeir að þetta frumvarp sé almennt eðlis og tengist ekkert einstökum fyrirtækjum en hina stundina kalla þeir (lesist Davíð Oddsson) þá sem setja spurningamerki við málið sem málpípur Baugs.
Þá eru Björg Thorarensen prófessor í stjórnskipunarrétti málpípa Baugs ásamt dr. Ragnhildi Helgadóttur lektor, Sigurður Líndal lagaprófessor, Jakob Möller hrl, Stefán Geir Þórisson hrl, Einar Páll Tamini forstöðumaður Evrópuréttarstofnunar HR, Þorbjörn Broddason, Ólafur Harðarsson prófessor í stjórnmálafræði, Samtök atvinnulífsins, Verslunarráð, ASÍ, BHM, Samtök banka og verðbréfafyrirtækja, Rafiðnaðarsambandið, Blaðamannafélagið, Árvakur o.fl. o.fl. Þetta er myndarlegur hópur sem Baugur virðist núna hafa eignast.

Pytur ritskoðunar
Nú hafa fjölmargir ráðherrar og þingmenn Sjálfstæðisflokksins og Framsóknarflokksins dottið í þann pyt að nefna máli sínu til stuðnings á efni í viðkomandi fjölmiðlum. Þeir segja í pontu Alþingis að ,,þetta þurfi að stöðva" á sama tíma og þeir halda á lofti viðkomandi blöðum. Þeir benda á ,,stríðsfyrirsagnir" og ,,allan fréttaflutning" í umræddum blöðum máli sínu til stuðnings.
Með þessu kemst hinn brenglaði tilgangur stjórnarflokkanna upp á borðið. Frumvarpið er einfaldlega viðbrögð við fréttaflutningi. Og þá erum við kominn á mjög hálan ís. Ís ritskoðunar. Fjölmiðlar hafa heilagan rétt til að gagnrýna stjórnvöld og stjórnmálamenn og gera grín af þeim. Stjórnvöld mega ekki komast upp að geta sett lög á þá sem þeim er illa við. Um þetta snýst málið.
Ólög sett
Er fólk ekki að sjá hið sanna í þessu máli? Einn maður í landinu, með stuðningi 32 annarra manna á þingi sem sitja hljóðir og hlýðnir í kringum hann, er að koma á ólögum. Allir þeir eru ábyrgir fyrir þessum ólögum enda þarf ekki nema tvo einstaklinga á öllu þinginu til viðbótar til að koma í veg fyrir að þetta verði að lögum. Hvaða tveir einstaklingar í stjórnarflokkunum sem er ráða örlögum þessa máls. Hverjir ættu það að vera?

Stóri Björn

Það er furðulegt andrúmsloft á Íslandi þessar vikurnar. Mikilvæg grunngildi í samfélaginu eru í hættu. Það er nauðsynlegt að þjóðin vakni og spyrji sig í hvað átt tilteknir stjórnmálamenn eru að draga þjóðfélag okkar.
Björn Bjarnason, dómsmálaráherra, hefur verið iðinn að leggja fram lagafrumvörp á Alþingi sem gjörbreyta réttindum einstaklinga og rýra almenn borgararéttindi verulega.
Hleranir auknar
Björn og Sjálfstæðisflokkurinn hafa lagt fram frumvarp sem heimila hleranir án dómsúrskurðar. Fyrir aðeins 5 árum kom frumvarp frá sama ráðuneyti og Björn ræður núna um breytingar á hlerunarheimildum lögreglu. Þá var tekið fram í greinargerð frumvarpsins eftirfarandi: ,,Þar eð aðgerðir [hleranir] sem þessar hafa í för sér mjög verulega skerðingu á friðhelgi einkalífs, sem m.a. er lýst friðheilagt í 1. mgr. 71. gr. stjórnarskrárinnar og 1. mgr. 8. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, er eðlilegt að dómsúrskurð þurfi jafnan til þeirra til þess að koma í veg fyrir að þær séu misnotaðar."
Núna, 5 árum seinna, þegar nýr ráðherra er kominn í ráðuneytið, hefur þetta viðhorf gjörbreyst. Nú á að heimila hleranir án dómsúrskurðar sem er gróft brot á þeim meginreglum sem flestir vilja starfa eftir.

Björn og Sjálfstæðisflokkurinn hafa jafnframt lagt frumvarp á Alþingi sem heimilar lögreglu að halda eftir gögnum frá verjanda ótímabundið. Það eru trúverðugar efasemdir um að slíkt standist Mannréttindasáttmála Evrópu í ljósi dómaframkvæmdar Mannréttindadómstólsins.

Skerðing á gjafsókn og vont fangelsisfrumvarp
Björn og Sjálfstæðisflokkurinn hafa einnig lagt fram lagafrumvarp sem á að skerða möguleika borgaranna á gjafsókn vegna réttarhalda. Það á að afnema rétt einstaklinga á gjafsókn í málum sem hafa verulega almenna þýðingu eða varða verulega miklu fyrir atvinnu, félagslega stöðu eða aðra einkahagi umsækjenda.

Þetta er réttlætt með sparnaði en á fundum allsherjarnefndar kom í ljós að sparnaður verður um 10 milljónir á ári. Það er aum fjárhæð í ljósi þess réttar sem verið er að afnema.

Björn og Sjálfstæðisflokkurinn lögðu fram frumvarp um fangelsismál í vetur sem var svo illa unnið að Björn neyddist til að draga það tilbaka. Við samningu þessa frumvarps var ekki haft samráð við neina hlutaaðeigandi s.s. fanga, aðstandendur fanga eða fangaverði. Ekkert markmið var í frumvarpinu, engin meðferðarúrræði og heimildir til að leita á gestum án rökstudd gruns voru auknar.
Slæm útlendingalög og sérlög á eitt fyrirtæki
Björn og Sjálfstæðisflokkurinn hafa nýverið sett afskaplega slæm lög um málefni útlendinga. Þar eru réttindi fjölda Íslendinga skert til að sameinast erlendum maka sínum á grundvelli hjúskapar vegna skilyrðis laganna um 24 ára aldur. Þar er komið í veg fyrir eðlilega fjölskyldusameiningu með svokallaðri 66 ára reglu þar sem afar og ömmur undir þeim aldri hafa ekki rétt á dvalarleyfi vegna fjölskyldutengsla.

Í hinum nýsamþykktu lögum er einnig að finna heimild til Útlendingastofnunar til að fara fram á lífsýnatöku á útlendingum. Sönnunarbyrðinni er jafnframt snúið við þannig að viðkomandi Íslendingar og erlendir makar þeirra þurfa að sanna fyrir yfirvöldum að þau búi ekki í málamyndunarhjónabandi.
Til að bæta ofan á alla þessa upptalningu hafa flokksmenn Sjálfstæðisflokksins nýverið varið á þingi skilyrðislausan rétt atvinnurekanda til að taka lífsýni úr starfsfólki sínu.

Nýjasta dæmið er síðan sérstæk lagasetning þessa stjórnmálaflokks á eitt einstakt fyrirtæki sem þeim er illa við. Það bendir margt til þess að hér sé um ólög að ræða en heiftin ræður sem fyrr för Sjálfstæðisforystunnar.
Forneskjuleg viðhorf til mannréttindasáttmála
Hinn rauði þráður í störfum Sjálfstæðisflokksins og Björns Bjarnasonar kemur ekki óvart ef ræða Björns er rifjuð upp sem hann hélt á málþingi Lögfræðingafélags Íslands og Mannréttindastofnunar Háskóla Íslands, þann 26. september, 2003 þar sem 50 ára afmæli gildistöku Mannréttindasáttmála Evrópu var fagnað.

Þvert á almenna skoðun um að Mannréttindasáttmáli Evrópu hafi svo kallað „stjórnarskrárígildi“ þar sem almenn löggjöf skuli m.a. vera túlkuð í ljósi samningsins talaði Björn gegn slíku. Björn ræddi í ræðu sinni m.a. um að ,,allt tal um, að mannréttindasáttmálinn hafi nokkurs konar „stjórnarskrárígildi“ sé einungis lögfræðileg óskhyggja þeirra, sem láti berast með tískustraumum, jafnvel frá Strassborg".

Þvert á allar meginkenningar í lögfræði hafnaði Björn þar hinu lifandi eðli samningsins og taldi að það ætti aðeins að túlka Mannréttindasáttmálann frá orðanna hljóðan. Þetta er afar forneskjulegt viðhorf sem flestir fræðimenn hafa hafnað enda þarf samningur eins og Mannréttindasáttmáli Evrópu og túlkun hans að þróast í takt við breytta tíma. Friðhelgi einkalífsins þýðir t.d. allt annað í dag en fyrir 50 árum þegar Mannréttindasáttmáli Evrópu var gerður.

Í þessu sambandi er skemmst að minnast stórfurðulegrar afstöðu Björns og flokksforystunnar til jafnréttislaga.
Gætum okkur á leið Stóra Björns
Að lokum er rétt að minna þjóðina frelsisskerðing er oftast nær hægfara en ekki í einu vetfangi. Aukið eftirlit og skerðing á persónuréttindum eru ætíð réttlætt með fögrum orðum og góðum tilgangi. Það er styttra í Stóra bróðir, sem George Orwell lýsti, í okkar tilviki Stóra Björns, en margir halda. Við verðum berjast gegn þeirri leið sem Björn Bjarnason og Sjálfstæðisflokkurinn eru að teyma okkur á sem skerðir frelsi einstaklingins og þrengir verulega að réttindum hans.

Karlar geta komið í veg fyrir nauðgun

Nauðgun er einn viðbjóðslegasti glæpur sem hægt er að fremja. En engu að síður er margt sem bendir til þess að samfélagið meti nauðgun ekki alltaf sem mjög alvarlegan glæp. Frásagnir af nauðgunum eftir Verslunarmannahelgina fá iðulega minna pláss í fjölmiðlum heldur en umfjöllun af veðri. Að baki hverri frétt um nauðgun liggur eftir niðurbrotin manneskja, oft til lífstíðar. Með hverri nauðgun sem við fréttum af hefur dóttir einhvers, móðir, eiginkona eða kærasta verið eyðilögð.
Dómstólar og löggjafinn standa sig ekki
En hvernig er næmi opinberra aðila gagnvart nauðgunum? Dómstólar mæta ekki alvarleika brotsins í dómum. Dómstólar taka einnig vægar á nauðgunum sem eru framdar af einhverjum sem fórnarlambið þekkti. Í svokölluðum ,,tilefnislausum” nauðganum eru dæmdir þyngri dómar. Þetta eru hættuleg skilaboð sem erfitt er að skilja enda er aldrei tilefni til nauðgunar til staðar. Reynsla konu sem verður fyrir nauðgun af hálfu kunningja er ekkert bærilegri en þeirrar sem verður fyrir nauðgun af hálfu ókunnungs.

Löggjafinn er ekki heldur í samræmi við þann veruleika sem þolendur nauðgana búa við. Löggjafinn gerir ráð fyrir ofbeldi eða hótun um ofbeldi til að hægt sé að beita hinu eiginlega nauðgunarákvæði í 194. gr. almennra hegningarlaga og er refsingin frá 1-16 ár. Sé ekki ofbeldi til staðar er 195. gr. beitt með refsingu upp að 6 árum og sú nauðgun er aðeins skilgreind sem ,,ólögmæt nauðung” af hálfu löggjafarvaldsins.

Munurinn á refsihæð lagaákvæðanna eru heil 10 ár og sýnir það að löggjafinn lítur á nauðgun ,,án ofbeldis” ekki nærri eins alvarlegum augum og ef um nauðgun skv. 194. gr. er að ræða. Skilyrði um ofbeldi eða hótun um ofbeldi rímar hins vegar oft ekki við þann veruleika sem konur lenda í þegar þær verða fyrir nauðgun.

Er það í samræmi við upplifun fórnarlambsins að ofbeldið sé það versta við nauðgun? Skyldi þeim konum sem verða fyrir nauðgun skv. 195. gr. líða öðruvísi en þeim konum sem eru þolendur nauðgunar skv. 194. gr.? Sú áhersla sem lögð er á ofbeldi dregur úr öðrum þáttum, eins og að nauðgun er fyrst og fremst árás á kynfrelsi, athafnafrelsi og virðingu. Lögin bera því þess merki að þau eru samin út frá sjónarhóli gerandans en ekki þolandans.
Karlmenn segja NEI við nauðgunum
Það er grundvallaratriði að átta sig á að það eru karlar sem nauðga. Þess vegna er mikilvægt að karlar taki þátt í umræðunni um nauðganir og velti fyrir sér leiðum til að koma í veg fyrir nauðganir. Karlahópur Femínistafélags Íslands stendur nú fyrir átakinu Karlmenn segja NEI við nauðgunum og er takmarkið að fá karla til að velta fyrir sér hvað þeir geti gert til að koma í veg fyrir nauðganir. Þar sem það eru karlar sem nauðga þá eru það karlar sem geta komið í veg fyrir nauðganir.

Hvað hefur breyst?

Hér eftir má lesa ræðu mína sem var flutt í utandagskrárumræðu um álit kærunefndar jafnréttismála og viðbrögð dómsmálaráðherra við því.
Herra forseti
Viðbrögð hæstvirts dómsmálaráðherra vegna hafa verið með ólíkindum. Málsvörn hæstvirts dómsmálaráðherra er að hann er ósammála jafnréttislögunum og því skiptir brot á þeim ekki máli. Svona talar hæstvirtur dómsmálaráðherra um landslögin. Það er nú öll virðingin fyrir lögum landsins!
Viðbrögð hæstvirts dómsmálaráðherra er skólabókardæmi um valdhroka. Og skólabókardæmi um mann sem hefur verið of lengi við völd. Ég trúi því ekki að þjóðin og kjósendur Sjálfstæðisflokks muni líða að sjálfur dómsmálaráðherrann brjóti lögin, einfaldlega vegna þess að hann er ósammála þeim.
Hæstvirtur dómsmálaráðherra hefur kallað jafnréttislögin barn síns tíma og tímaskekkju og telur lagasetninguna gallaða.
En hvað hefur hins vegar breyst síðan í umræðunni við setningu þessara sömu laga fyrir aðeins fjórum árum þegar hæstvirtur menntamálaráðherra, Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, sagði, með leyfi forseta: ,,...Er þetta frumvarp mjög mikil framför fyrir jafnréttismálin og fjölskyldur í landinu."

Eða þegar háttvirtur þingmaður Sjálfstæðisflokksins, Arnbjörg Sveinsdóttir, sagði, með leyfi forseta: "Ég tel hins vegar að þetta frumvarp sé mjög vel unnið."

Eða þegar enn einn þingmaður Sjálfstæðisflokksins, Drífa Hjartardóttir sagði, með leyfi forseta: "Ég held að það skipti mjög miklu máli að við höfum þetta frumvarp til laga að leiðarljósi."
Eða þegar Ásta Möller sagði, með leyfi forseta: "...enda ber frumvarp þess merki að vandað hefur verið til verksins."
Ég beini þeirri spurningu til þingmanna Sjálfstæðisflokksins, sem allir studdu lögin á sínum tíma, hvað hefur breyst? Afstaða hæstvirts dómsmálaráðherra og formanns Sjálfstæðisflokksins liggur fyrir en hver er afstaða varaformanns Sjálfstæðisflokksins?
Það segir sig sjálft að hæstvirtur dómsmálaráðherra getur ekki búið við stórgölluð lög og á ekki að gera það. Því hlýtur frumvarp að vera væntanlegt frá hæstvirtum dómsmálaráðherra. Hin réttu jafnréttislög.
Ég vil því að lokum beina þeirri spurningu til hæstvirts dómsmálaráðherra hvenær má vænta slíks frumvarp frá honum og hvaða breytingar ætlar hann að gera á jafnréttislögunum. Hvernig munu jafnréttislög Björns Bjarnasonar líta út?

Brostin réttlæting á ríkisvaldinu

Ein helsta réttlætingin jafnaðarmanna á ríkisvaldinu fyrir utan að tryggja öryggi þegnana er að gæta hagsmuna þeirra sem minna mega sín. Nokkrir hópar í okkar ríka samfélagi verða ætíð út undan hjá núverandi ríkisstjórnarflokkum. Þessir hópar eiga þó það sameiginlegt að aðstoð við þá er ein helsta réttlæting á tilvist ríkisvaldsins. Það er ekki hægt að réttlæta önnur ríkisútgjöld á meðan málefni þessara hópa eru í ólestri.
Geðsjúkir einstaklingar eru út undan
Fyrsti hópurinn eru geðsjúkir einstaklingar. Það er hreint út sagt ótrúlegt að málefni geðsjúkra einstaklinga í samfélagi okkar séu í ólestri ár eftir ár og hjá 9. ríkustu þjóð í heimi sem við Íslendingar eru. Meira að segja geðsjúk börn verða fyrir barðinu á fjárskorti og áhugaleysi stjórnvalda á málefnum þeirra.

Úrræði og athvarf alvarlegra veikra einstaklinga eru annaðhvort ekki til staðar eða ekki fullnægjandi. Það á að vera forgangsatriði hverrar ríkisstjórnar að gera stöðu þessara einstaklinga eins góða og hægt er.
Gerum betur við aldraða
Annar hópurinn sem iðulega verður út undan eru aldraðir. Eldri borgara þessa lands hafa byggt upp þetta ríka samfélag. Þess vegna ber okkur að gera vel við þá og koma á móts við þeirra óskir, t.d. hvað varðar sveigjanleg starfslok og möguleika á hjúkrunarrýmum.

Undirritaður hefur lagt fram þingsályktun um að skoða þunglyndi eldri borgara sérstaklega. Þunglyndi meðal eldri borgara er að einhverju leyti falið og ógreint hér á landi en engin stofnun innan heilbrigðisgeirans fæst á skipulagðan hátt við þunglyndi eldri borgara. Þunglyndi meðal eldri borgara getur í sumum tilfellum verið frábrugðið þunglyndi annarra aldurshópa þar sem missi maka eftir langt hjónaband, einmannaleiki og lífsleiði geta verið veigameiri orsök en hjá öðrum hópum sem og fjárhagsáhyggjur og kvíði vegna framtíðarinnar. Þessi hópur á svo sannarlega skilið að fá meiri athygli og forgang hjá stjórnmálamönnum.
Málefni fanga eru málefni samfélagsins
Þriðji hópurinn sem er afskiptur eru fangar. Málefni fanga og fangelsa eru ekki hátt skrifuð hjá ríkisvaldinu og er næsta tryggt að þeir sem þaðan kom út eru verri menn en þegar þeir fóru inn. Engin meðferðarúrræði má finna í fangelsum og þar eru reglur sem niðurlægja fanga og brjóta þá niður. Dæmdir kynferðisafbrotamenn fá enga skipulagða meðferð við sínum sjúkdómi og mæta þeir því aftur í hverfin jafnsjúkir og þeir voru þegar þeir fóru inn.

Það er ekki borgurunum í hag að fá skemmda og veika menn aftur á göturnar. Það myndi spara samfélaginu mikla fjármuni ef ríkisvaldið kæmi á fót fullnægjandi meðferðarúrræðum fyrir fanga.

Undirritaður hefur lagt fram þingsályktun um að aðskilja beri unga fanga þeim eldri m.a. til þess að betrun og endurhæfing takist betur. Samneyti eldri og forhertari fanga við unga og óreyndari fanga gerir þeim yngri ekkert gott og getur beinlínis stuðlað að frekar afbrotum hjá ungum föngum þegar þeir losna úr fangelsi.
Örorka á ekki að þýða fátækt
Fjórði hópurinn eru öryrkjar. Hlutskipti öryrkja eru ekki öfundsverð. Um er að ræða einstaklinga sem vegna sjúkdóms eða slysa hafa ekki fulla starfsorku. Þetta er hópur sem samfélaginu ber að rétt fram hjálparhönd en örorka á ekki að þýða fátækt. Gæta þarf sérstaklega að ungum öryrkjum sem hafa ekki haft tækifæri á vinnumarkaði til að byggja upp sparnað og lífeyri.

Setjum börnin í forgrunn
Fimmti hópurinn sem má nefna eru börn sem ættu að krefjast fullrar athygli hvers stjórnmálamanns. Fátækt foreldra bitnar ekki síst á börnunum. Það þarf að skilgreina ákveðnar tómstundir og íþróttir sem hluta af grunnskólastiginu þar sem undanfarin misseri hefur vaxandi hópur barna ekki efni á eðlilegri þátttöku í slíkum athöfnum. Þátttaka barna í íþróttum vegna kostnaðar er mikið áhyggjuefni á mörgum heimilum.

Staða langveikra barna og veikindaréttur foreldra þeirra hefur verið talsvert lakari hér á landi heldur en á hinum Norðurlöndunum. Þetta er einn af þeim hópum sem okkur ber að gera vel við og það er til skammar að það sé ekki gert.
Er þetta allt hægt?
En er þetta aðeins orðræða stjórnarandstöðuþingmanns sem vill gera allt fyrir alla? Nei, alls ekki. Það er ljóst að ríkisvaldið hefur svigrúm til að stórbæta stöðu viðkomandi hópa. Til marks um hið mikla svigrúm sem ríkisstjórnarflokkarnir hafa búið við lengi má nefna eina sláandi staðreynd.

Á föstu verðlagi eru útgjöld ríkisins árið 2004 100 milljörðum króna hærri en þau voru árið árið 1997. Þetta þýðir að ríkið hefur haft 100 milljarða króna meira á milli handanna á hverju ári en það hafði árið 1997!

Í áætlun fjármálaráðuneytisins um ríkisbúskapinn til ársins 2007 er síðan gert ráð fyrir að heildartekjur ríkisins verði tæpum 100 milljörðum króna hærri en þær voru 2000. Þessar tölur staðfesta að ríkisstjórnin hefur nægilegt svigrúm til að gera ýmislegt.

Eins og allir vita snúast stjórnmál um forgangsröðun. Við í Samfylkingunni viljum aðra forgangsröðun hjá ríkisvaldinu og við viljum og munum mæta þörfum þessara fimm ofangreindra hópa. Það krefst ekki mikillar fjárútláta en það krefst athygli stjórnmálamanna. Slíka athygli er ekki að finna hjá ríkisstjórnarflokkunum.

Lífsýnataka úr starfsfólki

Ég var málshefjandi á utandagsskrárumræðu um lífsýnatöku úr starfsfólki og var Árni Magnússon, félagsmálaráðherra til andsvara. Tekist var á um grundvallaratriði en hér eftir má finna hluta af ræðu minni um þetta brýna mál.
Tilefni þessarar umræðu um lífsýnatöku úr starfsfólki er umsóknareyðublöð og ráðningarsamningar sem eru að ryðja sér til rúms hér á landi. Þar er krafist heimildar frá launþegum um að atvinnurekendur megi framkvæma læknisskoðun og sýnatöku á launþegum hvenær sem er á vinnutíma.Yfirlæknir Vinnueftirlitsins hefur lýst yfir miklum áhyggjum yfir þessari þróun og telur hann slíkt vald hjá atvinnurekendum ekki vera siðferðislega verjandi og hvetur hann til umræðu um málið.
Bent hefur verið á umsóknareyðublöð sem starfsmenn álversins í Straumsvík verða að undirrita. En þar stendur, með leyfi forseta,: "Allir starfsmenn sem ráðnir eru þurfa að gangast undir læknisskoðun þar sem m.a. er prófað fyrir ólöglegum efnum auk þess sem fyrirtækið áskilur sér rétt til að kalla starfsmenn í rannsókn hvenær sem er á vinnutíma." Tilvitnun lýkur.
Aðaltrúnaðarmaður starfsmanna álversins hefur sagt að þessi heimild fyrirtækisins til að taka lífsýni úr starfsmönnum hvenær sem er, sé í algerri andstöðu við starfsmennina og vilja þeir fá þetta út. Upplýsingafulltrúi álversins hefur hins vegar sagt að um sé fyrst og fremst vinnuöryggismál að ræða og markmiðið sé að tryggja vímulausan vinnustað. Einnig telur hann að álverið sé í fullum rétti til að setja slíka skilmála þar sem allir aðilar hafa verið upplýstir.
Fólk spyrji sig sjálft hvort það myndi vilja svona heimild til atvinnurekanda
Það er rétt að taka fram að slíkt réttindaafsal einskorðast ekki einungis við Álverið í Straumsvík og er þetta því víðtækara mál en svo og t.d. hafa sumar fataverslanir tekið upp slík ákvæði. En með sömu rökum og álverið beitir má koma á svona áskilnaði á öllum vinnustöðum sem eiga að vera vímulausir. Hvernig þætti þingmönnum það að eiga von á lífsýnatöku að hálfu hæstvirts forseta hvenær sem er? Verður næsta skref að starfsfólk hjá Hagkaupum eða Eimskip verði beðið um lífssýni?
Hér er hins vegar um að ræða flókið mál þar sem samþykki launþega er til staðar. Það er ljóst að fullt jafnræði er ekki á milli aðila þegar kemur að slíkum samningsákvæðum og það er ákveðinn nauðungarbragur á umræddu samþykki vegna þeirrar staðreyndar að slíkt samþykki er forsenda fyrir vinnu. Sá sem neitar að samþykkja lífssýnatökuna fær ekki vinnu.
Í lögum um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga kemur m.a. fram að samþykki sé sérstök, ótvíræð yfirlýsing sem einstaklingur gefur af fúsum og frjálsum vilja. Þegar forsenda fyrir atvinnu er yfirlýsing af slíku tagi sem hér um ræðir verður að teljast að ekki sé mikið eftir af hinum fúsa og frjálsa vilja. Við höfum nú þegar úrræði í samningalögum sem taka á samningum sem taldir eru ósanngjarnir þegar litið er til efnis samnings, stöðu samningsaðila eða atvika við samningsgerðina.
Hvert viljum við stefna?
En þótt áskilnaður um lífsýnatöku eða fyrirvaralausa blóðprufu fyrir starfi sé þó líklega löglegur miðað við núverandi lög verður að telja slíkt fyrirkomulag vera siðferðislega óverjandi. Í raun er þetta mál spurning um hvert við viljum stefna. Þetta er spurning um hugmyndafræði og pólitík. Það er einfaldlega ekki fyrirtækja að biðja um slíkt afsal á persónuréttindum sinna launþega og hæpið er að markmið um vímulausan vinnustað, eins göfugt og það er, réttlæti svona heimild til atvinnurekanda.
Í framlögðu stjórnarfrumvarpi um vátryggingarsamninga eru settar takmarkanir á rétti tryggingarfélaga á upplýsingum um erfðaeiginleika manns þrátt fyrir samþykki viðkomandi og í raun verður bannað að biðja um slíkt samkvæmt frumvarpinu. Í Danmörku eru beinlínis gerðar lagalegar takmarkanir á rétti vinnuveitenda til að óska eftir sjúkraskrá launþega þrátt fyrir að viðkomandi launþegi samþykki slíkt. Það er því hægt að setja lagalegar takmarkanir fyrir áskilnaði hjá atvinnurekendum um lífsýnatöku þrátt fyrir að formlegt samþykki sé fengið hjá launþeganum.
Er spurning um pólitík
Með skilyrðislausum rétti atvinnurekanda á lífsýnatöku úr starfsfólki er því gengið allt of langt. Slíkur réttur hjá atvinnurekendum brýtur gróflega á persónurétti þegna þessa lands og býður hættunni heim á misnotkun. Hvaða valkosti eiga launþegar ef þetta fyrirkomulag verður að almennri reglu í okkar þjóðfélagi? Hvert erum við að fara ef skilyrði fyrir atvinnu verða háð afsali á mikilvægum persónuréttindum? Það gengur ekki að menn skýli sér á bak við samþykki, sem er gefið án nokkurra raunverulegra valkosta.
Þessi umræða er í raun og veru spurning um pólitíska afstöðu en ekki um lögfræði. Þetta er því ekki endilega spurning um gildandi rétt heldur um hvert við viljum stefna. Það er því hægt að taka undir hvatningarorð yfirlæknis Vinnueftirlitsins að umræða um slíkt fyrirkomulag ráðningarsamninga þurfi að fara fram á meðal verkalýðshreyfinga, atvinnurekenda og stjórnmálamanna áður en slíkt eftirlit verði almennt viðurkennt hér á landi. Samfylkingin vill opna umræða um slík grundavallarmál. Við getum ekki lætt svona afsali á persónuréttindum inn í okkar samfélag án umræðu.
Hefðbundin réttlæting á eftirliti og skerðingu á persónurétti
Þótt menn setti slík ákvæði í ráðningarsamninga og á umsóknareyðublöð af góðum vilja þá verðum við að hafa í huga að menn iðulega réttlæta hvers konar eftirlit og skerðingu á persónurétti með fögrum markmiðum. Hér er einfaldlega hins vegar gengið of langt og hægt er að bregðast við með öðrum og vægari leiðum. Fólk er með réttu viðkvæmt fyrir slíkum sýnatökum og möguleika á upplýsingabanka eins og umræðan um gagnagrunninn sýndi á sínum tíma. Nú er víða rætt að allt sé leyfilegt í nafni framleiðniaukningar og baráttu gegn hryðjuverkum. En það þarf að gæta að því að mannréttindi og frjáls réttur einstaklings séu ekki virtur að vettugi.
Löggjafinn verður að geta tekið afstöðu til slíkra mála sem snerta þessi grundvallarréttindi þegnanna. Það er sömuleiðis mikilvægt að sporna gegn þessari þróun í tæka tíð og á meðan hún er viðráðanleg. Ég spyr því þingheim hvort þetta sé sú leið sem við viljum fara? Það er því afar fróðlegt að heyra afstöðu hæstvirts félagsmálaráðherra til þessarar þróunar og hvort hann telji þörf á að setja takmarkanir á rétti atvinnurekanda á lífsýnatöku úr starfsfólki á vinnumarkaði.

Hin raunverulegu skólagjöld

Þrátt fyrir að um 17.000 börn séu nú í leikskólum landsins gleymist þetta fyrsta skólastig oft. Þetta sést vel í þeirri umræðu sem nú er í samfélaginu um skólagjöld. Þá hugsa fáir til leikskólanna þar sem skólagjöld eru þó hæst.
Leikskólagjöld allt að 400.000 kr.

Nú geta skólagjöld í leikskóla oft verið yfir 30.000 kr. á hverjum mánuði fyrir eitt barn. Það er alveg ljóst að slík gjöld, upp á um 400.000 kr. árlega, eru gríðarlega þungur baggi fyrir flestar fjölskyldur. Einn mánuður í leikskóla kostar svipað og eitt ár í háskóla. Fjölskyldur leikskólabarna eru iðulega sá hópur sem hefur hvað þrengstu fjárráðin. Hér er oftast um að ræða unga foreldra sem eru að koma sér þaki yfir höfuðið og hefja þátttöku á vinnumarkaðinum.

Nú er það nær almenn regla að börn fari í leikskóla enda er það eðlilegur hluti af skólagöngu hvers barns. Um 90% allra tveggja ára barna og eldri eru í leikskóla. Þessi háu skólagjöld eru mikil tímaskekkja og ber að afnema.
Afnemum skólagjöld í leikskóla

Lækkun eða afnám skólagjalda í leikskólum er einnig mikið jafnréttismál. Þegar börnin eru orðin tvö, hvað þá þrjú, á leikskólaaldri getur það í mörgum tilfellum verið hagstæðara fyrir annað foreldrið að vera heima. Vegna kynbundins launamunar vill það oft verða móðirin. Þessi staðreynd hefur síðan aftur neikvæð áhrif á stöðu kvenna á vinnumarkaði og því myndast vítahringur. Þennan vítahring verður að rjúfa

Í stefnu Samfylkingarinnar kemur skýrt fram að stefna skuli að því að gera leikskólana gjaldfrjálsa. Sem 9. ríkasta þjóð í heimi er ljóst að við höfum efni á gjaldfrjálsum leikskólum.
Hækkun hjá dagforeldrum?

Fæðingarorlof er nú samanlagt níu mánuðir og eftir þann tíma þurfa foreldrar að fara aftur á vinnumarkaðinn. Flestir leikskólar taka hins vegar við börnum frá tveggja ára aldri og því myndast a.m.k. 15 mánaða tímabil sem foreldrar þurfa að brúa með einhverjum hætti. Á þessu tímabili leita margar fjölskyldur til dagforeldra. Slík þjónusta er hins vegar dýr og getur einn mánuður fyrir eitt barn kostað allt að 50.000 krónur.

Nýlega stefndi í að þessi þjónusta yrði enn dýrari en nýr félagsmálaráðherra ætlaði þá að takmarka tekjumöguleika dagforeldra um 20% með því að fækka leyfilegum börnum hjá hverju dagforeldri úr fimm börn í fjögur börn. Sem betur fer sá félagsmálaráðuneytið að sér og hefur lagt þau áform á hilluna, en þó aðeins tímabundið. Tekjuskerðing dagforeldra er því enn yfirvofandi.

Á meðan leikskólar eru ekki fleiri en raun ber vitni er þjónusta dagforeldra mjög nauðsynleg. Það á að sjálfsögðu að vera markmið hvers sveitarfélag að tryggja hverju barni vist á leikskóla frá 9 mánaða aldri kjósi foreldrar svo. Eftirspurn eftir slíkri þjónustu er svo sannarlega til staðar.

Það á svo að vera hlutverk almannavaldins að greiða kostnað við leikskóla.

Þingmál um þunglyndi meðal eldri borgara

Ég hef nú lagt fram þingsályktun á Alþingi um rannsóknir á þunglyndi meðal eldri borgara. En það má sjá málið í heild sinni á http://www.althingi.is/altext/130/s/1123.html.

Gott starf hefur verið unnið hér á landi í tengslum við þunglyndi. Þunglyndi meðal eldri borgara hefur þó ekki verið rannsakað sérstaklega hér á landi og á sérskipuð nefnd að bæta úr því auk þess að skoða sértækar lausnir fyrir þennan aldurhóp og hvaða forvarnir henti.

Þunglyndi meðal eldri borgara er að einhverju leyti falið og ógreint hér á landi og engin stofnun innan heilbrigðisgeirans fæst á skipulagðan hátt við þunglyndi eldri borgara. Þunglyndi meðal eldri borgara getur í sumum tilfellum verið frábrugðið þunglyndi annarra aldurshópa þar sem missi maka eftir langt hjónaband, einmannaleiki og lífsleiði geta verið veigameiri orsök en hjá öðrum hópum sem og fjárhagsáhyggjur og kvíði vegna framtíðarinnar.

Tilhneigingin hefur verið að leysa þennan vanda meðal eldri borgara með lyfjagjöf í stað annarrar meðferðar. Það er hins vegar nauðsynlegt að huga einnig að annars konar meðferð samhliða lyfjameðferð eða í staðinn fyrir hana.
Flutningsmenn telja mikilvægt að skoðuð sé tíðni sjálfsvíga og sjálfsvígstilrauna meðal eldri borgara en það hefur lengi verið feimnismál hér á landi eins og annars staðar. Að sjálfsögðu ber að nálgast slíkt af mikilli varúð og nærgætni.

Fjöldi eldri borgara er sífellt að aukast en hætt er við að þunglyndi meðal eldri borgara verði að meiriháttar heilbrigðisvandamáli ef ekki er brugðist hratt og rétt við. Skipun nefndar sem rannsaki þessi mál, eins og þingsályktunartillagan gerir ráð fyrir, er því brýnt verkefni og ætti að mati flutningsmanna að hrinda í framkvæmd sem fyrst.

Breytinga þörf í Ríkisútvarpinu

Málefni Ríkisútvarpsins hefur löngum verið í orrahríð íslenskra stjórnmála. Það er skiljanlegt í ljósi þess umhverfis sem það starfar í og þess mikla áhrifamátt sem stofnunin hefur. Útsendingar Ríkissjónvarpsins eru þó einungis 7% af heildarútsendingartíma íslenskra sjónvarpsstöðva. Engu að síður er Ríkissjónvarpið í skylduáskrift allra landsmanna með afnotagjöldum.
Afnotagjöld RÚV eru dýr, óskilvirk, ósanngjörn og óvinsæl
Afnotagjöld sem tekjuleið fyrir Ríkisútvarpið hefur marga galla. Innheimta afnotagjalda er kostnaðarsöm en það kostar um 80 milljónir króna árlega að reka innheimtudeild Ríkisútvarpsins. Til samanburðar kostar Skattstofan á Norðurlandi eystra, ein stærsta skattstofa landsins, svipaða upphæð.

Innlendir kvikmyndagerðarmenn kvarta núna sáran yfir því að stofnunin kaupi ekki meira efni af þeim á þessu ári, en samanlögð kaup stofnunarinnar af sjálfstæðum framleiðendum eru minni en sem nemur rekstrarkostnaði innheimtudeildarinnar.

Afnotagjöld eru einnig óskilvirk innheimtuaðferð. Talið er að allt að 5-9% gjaldenda sleppi við að greiða sín afnotagjöld. Afnotagjöld eru líka óvinsæl innheimtuaðferð, m.a. í ljósi þess eftirlits sem er nauðsynlegt. Einnig finnst mörgum ósanngjarnt að geta ekki átt sjónvarp eða útvarp án þess að greiða afnotagjöld til Ríkisútvarpsins.
yndi meðal eldri borgara verði að meiriháttar heilbrigðisvandamáli ef ekki er brugðist hratt og rétt við. Skipun nefndar sem rannsaki þessi mál, eins og þingsályktunartillagan gerir ráð fyrir, er því brýnt verkefni og ætti að mati flutningsmanna að hrinda í framkvæmd sem fyrst.

Breytinga þörf í Ríkisútvarpinu

Málefni Ríkisútvarpsins hefur löngum verið í orrahríð íslenskra stjórnmála. Það er skiljanlegt í ljósi þess umhverfis sem það starfar í og þess mikla áhrifamátt sem stofnunin hefur. Útsendingar Ríkissjónvarpsins eru þó einungis 7% af heildarútsendingartíma íslenskra sjónvarpsstöðva. Engu að síður er Ríkissjónvarpið í skylduáskrift allra landsmanna með afnotagjöldum.
Afnotagjöld RÚV eru dýr, óskilvirk, ósanngjörn og óvinsæl
Afnotagjöld sem tekjuleið fyrir Ríkisútvarpið hefur marga galla. Innheimta afnotagjalda er kostnaðarsöm en það kostar um 80 milljónir króna árlega að reka innheimtudeild Ríkisútvarpsins. Til samanburðar kostar Skattstofan á Norðurlandi eystra, ein stærsta skattstofa landsins, svipaða upphæð.
tagjöldum og auk þess stórfé úr ríkissjóði en tap á rekstri RÚV árin 2001 og 2002, var yfir 500 milljónir króna sem skattborgarar greiða.
Þrengjum ekki að einkaframtakinu
Samfylkingin talar ekki fyrir því að ríkisfjölmiðillinn eigi ekki rétt á sér, þvert á móti. Það eru sérstök rök fyrir tilvist ríkisfjölmiðils á fjölmiðlamarkaði, eins og öryggis- og fræðslu- og lýðræðishlutverk ríkisfjölmiðilsins. Þessi rök eiga hins vegar alls ekki við um starfsemi RÚV á auglýsingamarkaðinum. Auglýsingamarkaðurinn er samkeppnismarkaður. Það eru engin öryggis-, menningar- eða lýðræðisleg rök fyrir því að RÚV sé ráðandi aðili á auglýsingamarkaði.

RÚV er einnig að þrengja að frjálsum Netmiðlum en samkeppni við ríkistyrka stofnun, eins og RÚV er, er vitaskuld vonlaus til lengar fyrir aðra. Við megum ekki gera einkaframtaki í fjölmiðlaheiminum svo erfitt fyrir að nánast útilokað sé að reka slík fyrirtæki til lengri tíma á Íslandi. Ég tel að það eigi að takmarka umsvif Ríkisútvarpsins á auglýsingamarkaðinum en geta má þess að á öðrum Norðurlöndum og í Bretlandi eru ríkisfjölmiðar ekki á auglýsingarmarkaði. Vitaskuld yrðu áfram í RÚV tilkynningar frá einstaklingum og opinberum aðilum, kostun þátta og jafnvel skjáauglýsingar.

Það er hagur okkar allra að hafa hér fjölbreytilega flóru fjölmiðla. Því fjölbreytari sem flóran er þeim mun betur eru hagsmunir almennings og auglýsenda tryggðir til lengri tíma. Ríkisvaldið hefur verið að fara út af samkeppnismarkaði í mörgum atvinnugreinum og það er vel. Það er því tímaskekkja og beinlínis hættulegt fjölbreyttu úrvali fjölmiðla að ríkið þrengi að öðrum frjálsum fjölmiðlum.

Þingmál um sérdeild fyrir unga fanga

Nú hef ég lagt fram fram þingsályktun um að sett verði á fót sérdeild fyrir unga fanga á aldrinum 18-24 ára þar sem samneyti þeirra við eldri fanga verður í algjöru lágmarki og aðeins ef brýna nauðsyn ber til. Með mér á málinu eru tólf aðrir þingmenn Samfylkingarinnar.

Bygging fyrirhugaðs fangelsis á Hólmsheiði við Nesjavallaveg er einstakt tækifæri til að gera ráð fyrir sérstakri deild fyrir unga fanga. Í umræðu um hið nýja fangelsi hefur hins vegar ekki verið gert ráð fyrir slíkri sérdeild fyrir unga fanga. Hérlendis hafa ekki verið rekin sérstök fangelsi fyrir unga fanga en slíkar stofnanir þekkjast þó víða erlendis.

Ungir fangar hafa margs konar sérstöðu og álíta að ekki sé æskilegt að þeir afpláni dóma í samneyti við eldri afbrotamenn. Það getur verið ókleift að ná fram betrun ungra fanga með því að vista unga fanga í samneyti við eldri fanga, sem sumir hverjir eru síbrotamenn. Margoft hefur verið sýnt fram á að samneyti ungra fanga við eldri, og jafnvel forhertari fanga, gerir þeim yngri ekkert gott og getur í sumum tilvikum haft afar hvetjandi áhrif á unga fanga til frekari þátttöku í afbrotum.

Endurhæfing er því líklegri til að skila betri árangri séu ungu fangarnir í eins jákvæðu og uppbyggilegu umhverfi og hugsast getur miðað við aðstæður. Sérdeild fyrir unga afbrotamenn býður einnig upp á margs konar sérstæk úrræði fyrir þennan aldurshóp, t.d. á sviði vímu- og geðmeðferðar.
Þingsályktunina í heild sinni má finna á vef Alþingis.

Furðuhljóð menntasókn

Þriðji menntamálaráðherra Sjálfstæðisflokkins á 2 árum hefur nýverið tekið við. Jómfrúargrein ráðherrans sem birtist í Morgunblaðinu 7. febrúar síðastliðnum er fyrir marga hluta sakir furðuleg. Þar er fullyrt að menntasókn hafi verið í gangi í mörg ár undir forystu Sjálfstæðisflokksins. Ef einhver sókn hefur verið í gangi er ljóst að hún hefur farið furðuhljótt.
Að sækja aftur á bak
Flestir sem láta sig menntamál varða eru sammála um að menntakerfið, og þá sérstaklega háskólastigið, hefur búið við mikið fjársvelti undanfarin ár. Nýi menntamálaráðherrann lét það hins vegar vera eitt af sínum fyrstu ummælum í starfi að Háskóli Íslands ,,væri ekki blankur." Það væri ráð að ráðherrann myndi heimsækja forsvarsmenn allra deilda háskólans eins og þingmenn Samfylkingarinnar gerðu í upphafi þessa árs. Hún myndi fljótt heyra að blankheit skólans séu svo sannarlega fyrir hendi. Þetta vita bæði starfsfólk Háskólans og stúdentar.

Ráðherrann fjallar um þá aukningu sem átt hefur sér stað undanfarin ár á fjármagni til háskólastigsins. Hún tekur ekki fram að sú aukning svarar aðeins til þess sem fjöldi nemenda hefur aukist. Samhliða nemendaaukningu hafa laun starfsfólks háskólastigsins hækkað talsvert.

Þetta aukna fjármagn er því eingöngu vegna nemendafjölgunar og launahækkana og nær þó ekki að halda í þessa tvo þætti. Ef litið er eingöngu til Háskóla Íslands kemur meira að segja fram í grein ráðherrans að aukning á fjármagni til Háskólans frá árinu 2000 er minni en nemendafjölgunin á sama tíma. Gagnvart Háskóla Íslands hafa því stjórnvöld farið aftur á bak.
Samanburður við önnur lönd
Ráðherrann lendir einnig í vandræðum þegar kemur að samanburði við aðrar þjóðir. Í nýjustu skýrslu OECD frá árinu 2003, Education at Glance, kemur fram að Íslendingar eru einungis hálfdrættingar á við önnur Norðurlönd þegar kemur að útgjöldum til háskólastigsins. Þessi nýjasti samanburður OECD er fyrir árið 2000. Það er tómt mál að tala um stöðuna árið 2003 eins og ráðherra gerir vegna þess að samanburðartölur liggja ekki fyrir. En jafnvel þótt við séum að auka útgjöld okkar stöndum við öðrum þjóðum langt að baki. Þótt við myndum auka útgjöldin til háskólastigsins um 1 %-stig af landsframleiðslu, sem eru 8 milljarðar, næðum við ekki efstu þjóðum.

Af 29 OECD ríkjum er Ísland í 24.-27. sæti hvað varðar heildarútgjöld til háskólastigsins eða í 6.-3. neðsta sæti. Við erum með 0,8% af landsframleiðslu sem opinber útjgöld til háskóla og 0,1% sem einkaútgjöld.

Ráðherrann stærir sig einnig af því að hafa gert samning við Háskóla Íslands um að greitt verði fyrir 5.200 virka nemendur. En hann gleymir því að virkir nemendur við Háskólann eru 5.700 eða um 500 fleiri. Ef menn ætla að styðjast við þá aðferðarfræði að greitt sé með hverjum nemanda verður að greiða með hverjum nemanda en ekki sleppa tíunda hverjum.
Fjöldatakmarkanir ráðherrans opinberaðar
Ráðherrann telur í grein sinni að íslenska þjóðin hafi hátt hlutfall háskólamenntaðs fólks. Þetta er rangt. Ef skoðaðar eru nýjustu tölur OECD fyrir árið 2001 kemur í ljós að um 27% fólks á aldrinum 25 til 34 ára hefur lokið háskólaprófi á Íslandi en á öðrum Norðurlöndum er þetta hlutfall yfirleitt um 37%. Staðan er enn verri ef litið er til framhaldsskólaprófs þar sem einungis um 60% Íslendinga á aldrinum 25 til 34 ára hefur lokið því. Á öðrum Norðurlöndum er þetta hlutfall um 86%-94%. Þetta þýðir að nánast annar hver Íslendingur í þessum aldursflokki hefur einungis grunnskólapróf.

Að lokum segir ráðherrann í grein sinni, ,,Ríkið getur ekki gefið grænt ljós á að Háskólinn taki inn fleiri nemendur en gert er ráð fyrir í fjárlögum." Í þessum orðum ráðherrans felast þau tímamót að Háskóli Íslands er ekki lengur opinn öllum stúdentum. Með knöppum fjárveitingum ríkisstjórnarinnar til Háskólans hefur ráðherrann því ákveðið meiri takmarkanir að þjóðskólanum en hafa þekkst í sögu Háskólans. Fjöldi nemenda við Háskólans mun því takmarkast af pólitískri ákvörðun ráðherrans en ekki eftirspurn og vilja þjóðarinnar. Slíkt er ekki menntasókn heldur fjársvelti.

Frumvarp um afnám fyrningarfresta

Ég hef nú lagt fram á Alþingi lagafrumvarp um afnám fyrningarfresta vegna kynferðisafbrota gegn börnum undir 14 ára aldri. Meðflutningsmenn eru níu aðrir þingmenn Samfylkingarinnar.

Með frumvarpinu er tekið tillit til sérstöðu kynferðisafbrota gegn börnum. Börn eru sérlega viðkvæmur hópur. Barn sem verður fyrir kynferðisofbeldi áttar sig oft ekki á að brotið hafi verið gegn því fyrr en mörgum árum síðar eða bælir minninguna um ofbeldið og telur sig jafnvel sjálft bera sök. Kynferðisbrot gegn börnum koma því oft ekki fram í dagsljósið fyrr en mörgum árum eða áratugum eftir að þau voru framin, þegar þau eru fyrnd að lögum. Flutningsmenn telja að gerandi eigi ekki að hagnast á þeim mikla aðstöðumun sem er á honum og brotaþola.

Fyrningarfrestir vegna kynferðisafbrota gegn börnum er núna allt frá 5 árum upp í 15 ár og byrja þeir að telja frá 14 ára aldri brotaþola. Núgildandi fyrningarfrestir eru í mörgum tilfellum of skammir fyrir stóran hóp brotaþola. Dómar þar sem menn hafa verið sýknaðir fyrir kynferðisbrot gegn börnum, jafnvel þótt sekt hafi verið sönnuð, staðfesta þetta.

Flutningsmenn álíta að rangt sé að kynferðisbrot gegn börnum geti fyrnst. Vegna eðli og sérstöðu þessara brota er börnum ekki tryggð nægjanleg réttarvernd og réttlæti samkvæmt núgildandi lögum.
Frumvarpið í heild sinni má finna á vef Alþingis.

Eftirbátar, eftirbátar og eftirbátar

Það hefur lengi verið þjóðsaga að Íslendingar standi sig vel í menntamálum. Sú þjóðsaga hentar fyrst og fremst þeim flokki sem hefur haft lyklavöldin í menntamálaráðuneytinu í 18 ár af síðustu 21 ári.

Tölurnar tala sínu máli. Íslensk stjórnvöld verja minna fé til háskólana en hinar Norðurlandaþjóðirnar. Færri útskrifast með framhaldsskóla- og háskólapróf en á hinum Norðurlöndunum. Mun meira brottfall úr framhaldskólum er að finna hér á landi en víða annars staðar. Íslendingar rétt ná meðaltali í læsi á alþjóðavettvangi og standa sig illa í alþjóðlegu TIMSS könnunum.
Hvernig erum við í samanburði við aðrar þjóðir?
Þar sem Íslendingar eru nú á samevrópskum vinnumarkaði er mikilvægt að bera saman staðreyndir við önnur lönd þegar rætt er um menntamál. Samkvæmt skýrslu OECD frá árinu 2003 veita íslensk stjórnvöld 0,8% af landsframleiðslu til háskólastigsins. Þrátt fyrir að Íslendingar séu mun fleiri á skólaaldri en hinar Norðurlandaþjóðirnar verja þær hins vegar allt að helmingi hærra hlutfalli til sinna háskóla eða um 1,2-1,7%. Ef íslensk stjórnvöld hefðu svipað hlutfall og hinar Norðurlandaþjóðirnar hafa fengi háskólastigið um 4-8 milljarða króna meira á ári en það gerir nú.

Ef opinber útgjöld til menntamál eru skoðuð með tilliti til hlutdeildar þjóðarinnar á aldrinum 5 ára til 29 ára kemur í ljós að Ísland er einungis í 14. sæti af 28 OECD þjóðum í framlögum til menntamála. Við erum langt að baki öðrum Norðurlandaþjóðum sem eru um 30% fyrir ofan okkur í framlögum til menntamála þegar tekið hefur verið tillit til aldurssamsetningar þjóðanna. Austurríki, Belgía, Kanada, Frakkland, Þýskaland, Ítalía, Nýja Sjáland, Portúgal og Sviss eru einnig fyrir ofan okkur.
Á Íslandi hefur aðeins um 60% Íslendinga á aldrinum 25 til 34 ára lokið framhaldsskólaprófi og stöndum við öðrum þjóðum langt að baki. Á hinum Norðurlöndum er þetta hlutfall um 86%-94%. Þetta þýðir að nánast annar hver Íslendingur hefur einungis grunnskólapróf.

Við erum einnig langt að baki þegar kemur að útskrift með háskólapróf. Á Íslandi hefur 27% fólks á aldrinum 25 til 34 ára lokið háskólaprófi en á öðrum Norðurlöndum er þetta hlutfall yfirleitt um 37%.

Menntasóknar er þörf
Það viðbótarfjármagn sem ríkisstjórnin telur sig hafa sett í menntamál undanfarin ár dugar ekki til að setja Ísland á stall með öðrum samanburðarþjóðum okkar. Fjármagnið, sem hefur að stórum hluta komið frá sveitarfélögunum, hefur fyrst og fremst farið í launahækkanir og að mæta að hluta fjölgun nemenda. Þetta aukafjármagn er því ekki hluti af meðvitaðri stefnumörkun stjórnvalda til að auka vægi menntunar.

Sinnuleysi í þessum málaflokki er okkur dýrkeypt og hefur metnaðarleysi Sjálfstæðisflokksins í menntamálum skaðað möguleika íslensk samfélags og þegna þess. Nú stendur Háskóli Íslands frammi fyrir gríðarlegum fjárskorti sem Framsóknarflokkur og Sjálfstæðisflokkur neita að koma á móts við. Þeirra eigið kerfi um að fjármagnið skuli elta nemendur er ekki uppfyllt og fjármagn fyrir allt að þúsund háskólanemendur vantar.

Við þurfum menntasókn í menntamálum. Samfylkingin vill leiða þá sókn enda vill hún vægi menntunar sem mest í verki en ekki einungis í orði.

Vanhæfi þingmanna

Á síðasta fundi efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis urðu miklar umræður um meint vanhæfi Péturs Blöndals að sitja í nefndinni á meðan málefni yfirvofandi sölu á SPRON væru til umfjöllunar í henni.
Eins og kunnugt er þá er Pétur Blöndal einn af stofnfjáreigendum SPRON ásamt því að vera stjórnarmaður í fyrirtækinu. Pétur reyndi einnig fjandsamlega yfirtöku síðastliðið sumar á SPRON sem ekki tókst m.a. vegna lagaannmarka. Vegna þessarar sérstöku stöðu Péturs Blöndals í málinu fluttu við fulltrúar Samfylkingarinnar í þessu máli í nefndinni tillögu um að Pétur myndi víkja frá vegna persónulegra hagsmuna þar sem það væri ljóst að hann hefur beina fjárhagslega hagsmuni af því hvernig nefndin mun taka á málinu.
Eins og eðlilegt væri þá hefði maður talið að dómgreind Péturs Blöndal myndi einnig leiða hann að þessari niðurstöðu og hann myndi víkja sæti á meðan þessu máli stæði. Annað kom á daginn og fundurinn dróst á langinn um þetta atriði málsins.
Biðin langa og stranga
Það hefur verið gert talsvert úr því í fjölmiðlum að fjöldinn allur af fólki hafi þurft að bíða á meðan þingmenn tókust um meint vanhæfi Péturs Blöndals. Pétur hefur hins vegar látið að því liggja að þetta hafi nú allt verið Samfylkingunni að kenna þar sem um hafi verið að ræða tillögu frá henni.
Þvílík firra. Um er að ræða grundvallaratriði um vanhæfi þingmanns sem hefur beina og persónulega hagsmuni af máli sem er til meðferðar í þingnefnd. Auðvitað er slæmt að þurfa að láta gesti bíða, sérstaklega ef þeir eru komnir langt að. En þótt gestir þurfi að bíða vegna þessa grundvallaratriðis þá er einfaldlega meira í húfi en þeirra bið.
Að sjálfsögðu hefði Pétur átt að hlífa öllum viðeigandi aðilum og þar á meðal sínum eigin flokksmönnum fyrir þessu máli með því að gera hið eina rétta í málinu og víkja og útrýma þar um leið allri tortryggni í sinn garð. Pétur Blöndal vissi einnig mæta vel að meint vanhæfi hans yrði rætt á fundinum þannig að hann hefði vel getað gert ráðstafanir fyrir því í dagskránni.
Geta þingmenn verið vanhæfir?
Þetta mál snýr að vanhæfi þingmanna og hvort þeir geti yfir höfðu verið vanhæfir. Að mínu viti er út í hött að halda því fram að þingmenn geti aldrei orðið vanhæfir enda hafa fjölmörg þjóðþing í kringum okkur sett reglur um hvenær þingmenn eru vanhæfir og hvenær ekki. Eðli löggjafarstarfsins hér á landi getur ekki verið það frábrugðið löggjafarstarfi annarra þinga að engar vanhæfisreglur geti eðli málsins samkvæmt gilt.
Þau sjónarmið sem liggja að baki bæði skriflegum og óskrifuðum vanhæfisreglum hljóta einnig að eiga við þingmenn. Það má því ætla að óskráðar réttarreglur um sérstakt hæfi gildi um alþingsmenn og ekki er rétt að hengja sig í að skrifaðar vanhæfisreglur sé ekki að finna um þingmenn. Mýmargar réttarreglur eru til þó þær séu ekki skrifaðar. Meira að segja er mesta grundvallarregla skaðabótaréttarins, hin almenna skaðabótaregla, óskráð.
Óskrifaðar vanhæfisreglur
Fyrir setningu stjórnsýslulaganna árið 1993 voru vanhæfisreglur taldar vera í fullu gildi þótt óskráðar væru. Slíkt kemur skýrt fram í athugasemdum með stjórnsýslulögunum og hefur það einnig verið staðfest bæði af dómstólum og Umboðsmanni Alþingis. Umboðsmaður Alþingis hefur staðfest að vanhæfisreglur eru ekki einungis þær sem má finna skriflega í 3. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 heldur einnig séu til ólögfestar vanhæfisreglur (sjá t.d. mál 2903/1999).
Meginregla um vanhæfi þingmanna hlýtur að vera í anda þeirra vanhæfisreglna sem til eru skriflegar og þá er nærtækast að líta til stjórnsýslulaga og sveitarstjórnarlaga. Í athugasemdum um 3. gr. stjórnsýslulaga kemur fram að starfsmaður teljist vanhæfur hafi hann einstaklega hagsmuni af úrlausn málsins, svo sem ágóða, tap eða óhagræði. Í 1. mgr. 19. gr. sveitastjórnarlaga nr. 45/1998 kemur fram að sveitarstjórnarmanni ber að víkja sæti við meðferð og afgreiðslu máls þegar það varðar hann eða nána venslamenn hans svo sérstaklega að almennt má ætla að viljaafstaða hans mótist að einhverju leyti þar af.
Þótt stjórnsýslulög nr. 37/1993 taki ekki til starfsemi Alþings þá er varla hægt að telja rétt að þingmenn geti gert minni kröfur til síns en embættismenn og sveitastjórnarmenn þegar kemur að spurningum um eigið vanhæfi vegna hugsanlegs persónulegs ávinnings og hagsmunaárekstra.
Ef um væri að ræða starfsmann framkvæmdarvaldsins eða sveitastjórnarmann þá væri það alveg ljóst að núverandi formaður efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis væri vanhæfur skv. 3. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og 19. gr. sveitarstjórnarlaga.
En þar sem vanhæfisreglur þingmanna eru óskrifaðar reynir meira á dómgreind og siðferði einstakra þingmanna þegar þeir standa fyrir slíkum álitamálum. Meginreglan hlýtur að vera sú að ef viðkomandi þingmaður er aðili máls, fyrirsvarsmaður eða umboðsmaður aðila eða málið varðar hann sjálfan verulega þá telst viðkomandi vanhæfur. Þetta á við þegar staða Péturs Blöndals er skoðuð varðandi yfirvofandi sölu SPRON.
Í 4. mgr. 64. gr. laga um þingsköp Alþingis kemur skýrt fram að enginn þingmaður megi greiða atkvæði með fjárveitingu til sjálfs sín. Í þessu ákvæði kemur skýrt fram að þingmenn geti orðið vanhæfir við ákveðnar aðstæður. Slíkar aðstæður verða að teljast vera upp í umræddu máli um hugsanlegt vanhæfi formanns efnahags- og viðskiptanefndar.
Umræða um sitt eigið hæfi
Í 4. mgr. 5. gr. stjórnsýslulaga kemur m.a. fram að sé um að ræða stjórnsýslunefnd þá ákveði hún hvort nefndarmönnum, einum eða fleiri, beri að víkja sæti. Þeir nefndarmenn, sem ákvörðun um vanhæfi snýr að, skulu ekki taka þátt í ákvörðun um það. Sé um að ræða stofnun þá ber yfirmaður viðkomandi starfmanns að taka ákvörðun um hæfi hans. Í 5. mgr. 19. gr. sveitastjórnarlaga kemur m.a. fram að sveitarstjórn sker umræðulaust úr um hvort mál er svo vaxið að einhver sveitarstjórnarmanna sé vanhæfur.
Þegar skoðuð eru þessi tvö ofangreindu lögfestu dæmi má álykta að efnahags- og viðskiptanefnd hafi mátt ákveða hæfi Péturs Blöndals í umræddu máli. Það kemur einnig spánskt fyrir sjónir að Pétur Blöndal sá ekkert að því að taka fullan þátt í umræðunni innan nefndarinnar um sitt eigið hæfi þrátt fyrir að honum hafi verið bent á hið óeðlilega í því.
Í ljósi ummæla Péturs Blöndals í fjölmiðlum um að tillaga Samfylkingarinnar hefði ekki verið þingleg er það hins vegar forvitnilegt að tillagan var ekki vísað frá með frávísunartillögu heldur tekin til efnislegrar afgreiðslu þar sem Framsóknarmenn og Sjálfstæðismenn kusu gegn henni.
Þar sem augljós vafi var uppi um hæfi Péturs Blöndals að sitja í þingnefndinni á meðan þetta tiltekna mál var til meðferðar átti tillaga Samfylkingarinnar fullan rétt á sér, bæði lagalega og ekki síst siðferðislega.
Blöndalarnir úrskurða
Nú hefur málinu verið vísað til forsætisnefndar en þrátt fyrir að sú nefnd hafi ekki hist vegna þessa máls hefur Halldór Blöndal, forseti Alþingis, nú þegar sagt að hann telji að það sé enginn vafi á hæfi Péturs Blöndals.
Þetta sýnir vel þann skrípaleik sem meirihlutavaldið leikur oft. Það er ekki einu sinni búið að ræða málið í forsætisnefndinni eða jafnvel skoða hversu mikla fjárhagslega hagsmuni Pétur Blöndal hefur af málinu. Eru það tvær milljónir eða þrjár eða fjórar milljónir? Samt er Blöndal I alveg klár á hæfi Blöndals II.

Fyrning kynferðisafbrota gegn börnum

Nýfallinn dómur í kynferðisafbrotamáli gegn stúlkubarni þar sem sýknað var á grundvelli fyrningar hefur vakið upp eðlilega umræðu. Án þess að ætla að fjalla um efnisatriði málsins eða um ábyrgð rannsóknaraðila í málinu vekur dómurinn upp spurningar um fyrningu slíkra brota.
Hugtakið fyrning í refsirétti felur í sér að réttur ríkisvaldsins til að koma fram refsingu eða öðrum viðurlögum fellur niður að ákveðnum tíma liðnum. Fyrning getur verið af tvennum toga, fyrning sakar annars vegar og hins vegar fyrning refsingar.
Sérstakt eðli þessara brota
Í núverandi refsilöggjöf fer lengd fyrningarfrests eftir lengd hámarksrefsingar sem lögð er við viðkomandi broti. Aðeins þeir glæpir þar sem hámarksrefsing er ævilangt fangelsi fyrnast aldrei. Þetta eru manndráp, mannrán, ítrekuð rán, landráð, uppreisn gegn stjórnskipun ríkisins, árás á Alþingi, æðstu stjórnvöld, Hæstarétt eða landsdóm.
Til eru margs konar röksemdir fyrir reglum um fyrningu, s.s. hagkvæmis- og ásamt sanngirnisrökum auk þess sem að það liggur í hlutarins eðli að erfiðara verður að sanna brot eftir því sem lengri tími frá framningu þess.
Kynferðisafbrot gegn börnum eru í eðli sínu ólík öðrum ofbeldisbrotum. Fórnarlambið er iðulega ekki í neinni aðstöðu til að skynja hið ranga í því atferli sem stundað er gegn því né þekkir það leiðir til að lausna undan oki gerandans. Það áttar sig e.t.v. ekki fyrr en mörgum árum seinna á að brotið hafi verið gegn því eða það bælir minninguna um glæpinn niður í einhver ár og jafnvel telur sig eiga sjálf sök á því hvernig komið er. Þess vegna geta liðið mörg ár og jafnvel áratugir frá því kæra er lögð fram í slíkum málum. Á því gerandinn ekki að hagnast.
Meiri réttur barna í nágrannalöndunum
Þess vegna má með góðum rökum komast að þeirri niðurstöðu að rangt sé kynferðisbrot gegn börnum geti fyrnst. Vegna eðli og sérstöðu þessara brota verður að telja að með fyrningarfresti á slíkum brotum sé börnum ekki tryggð nægjanleg vernd og réttlæti samkvæmt lögum.
Í Danmörku og í Noregi byrjar fyrningarfrestur að líða frá 18 ára aldri en hér á landi hefst hann við 14 ára aldur. Það gengur ekki að börn á Íslandi njóti a.m.k. ekki sömu fyrningarfresta og í nágrannalöndunum. Helst ættum við að afnema fyrningarfrest vegna kynferðisafbrota gegn börnum með öllu.

Skrýtin pólitík

Fyrsta haustþingi eftir kosningar er nú lokið. Þingið var gjörólíkt því sem kjósendur hefðu mátt búast við af áherslum og ummælum kosningabaráttunnar.
Það skiptir máli hver lofar
Í kosningabaráttunni kom margsinnis fram að það skiptir víst máli hver það er sem lofar. Síðan birtist hvert loforðið á fætur öðru, aðallega frá þeim sem þetta sagði. Allir fá þá eitthvað fallegt eins og segir í jólakvæðinu. Kjósendur trúðu þessu.

Kosningabaráttan snerist meira og minna um skattalækkanir. Raunin varð hins vegar að minna varð um skattalækkanir og meira um skattahækkanir. Einn flokkur bauð betur en aðrir í baráttunni um atkvæðin. Þegar Sjálfstæðisflokkurinn myndaði sína fjórðu ríkisstjórn hugsuðu eflaust margir kjósendur sér gott til glóðarinnar. En annað kom á daginn.

Ekki ein einasta tillaga um skattalækkun kom frá ríkisstjórninni í allt haust. Meira að segja var tilkynnt sérstaklega að engar skattalækkanir yrðu næstu tvö árin. Eina skattalækkunarfrumvarp haustsins kom frá þingmönnum Samfylkingarinnar en það hljóðaði upp á helmingslækkun matarskatts. Og það var fellt.

Í stað þess að lækka skatta ákvað ríkisstjórnin að hækka skatta. Bensíngjaldið var hækkað um 600 milljónir, þungaskattur var hækkaður um 400 milljónir og sérstakur tekjuskattur á millitekjur í landinu var lagður á sem skilar 1,4 milljarði. Til að kóróna þetta voru síðan vaxtabætur skertar um 600 milljónir með vafasömum hætti.

En var einhver fyrirvari um skattalækkanir í kosningabaráttunni? Var einhvern tíma sagt, af þeim sem öllu lofaði, að fyrst þyrfti að hækka skatta á launafólki og svo að bíða í tvö ár þar til einhver skattalækkun gæti skilað sér?
Milljarður hér, milljarður þar
Fjárlögin voru afgreidd með hagnaði. Hagnaður er þó fljótur að gufa upp ef marka má reynsluna. Það vill oft verða nokkur skekkja hjá fjármálaráðherra þegar hann gerir upp heftið. Fyrir árið 2003 þurfti ,,einungis" að setja 17 milljarða króna fjáraukalög.

Fyrir árin 1998-2002 skeikaði ,,aðeins" um 12 milljarða króna að meðaltali á ári milli fjárlaga og ríkisreikningsins sjálfs eða um 60 milljarðar alls. Þetta er hin ábyrga efnahagsstjórn hægri manna í hnotskurn. Það hefur nefnilega ekkert verið að marka fjárlögin í mörg ár.

Nokkrar hefðbundnar skekkjur eru í hinum nýsamþykktu fjárlögum. Það vantar 1,5 milljarð í Landspítalann til að hann geti boðið upp á sömu þjónustu og áður. Jólagjöfin í ár verður því uppsagnarbréf fyrir allt að 200 manns. Það vantar 500 milljónir í Háskóla Íslands ef hann á ekki að þurfa að vísa tæplega 1.000 nemendum frá. Það vantar 500 milljónir til að uppfylla samkomulag við öryrkja og geðfatlaðir einstaklingar eru enn á götunni. En þetta er allt í lagi að mati ríkisstjórnarinnar.
Lax og rjúpa í brennidepli
Dýraríkið átti vitaskuld sína fulltrúa á þingi í haust og voru lax og rjúpa í brennidepli framan af haustinu. Einnig komu fram mál um sædýrasafn á höfuðborgarsvæðinu og vinnslu kalkþörungasets ásamt eflingu rannsókna á beiðslisgreiningu kúa. Síðan var rifist lítillega um hvort manneskjan gæti verið til sölu en framhald þeirrar grundvallarumræðu verður haldið áfram á vorþingi.

En eitt einkennilegasta mál haustsins er þó línuívilnunarfrumvarp ríkisstjórnarinnar. Það dúkkaði allt í einu upp, viku fyrir jólafrí, þegar einn Vestfirðingurinn á þingi var orðinn leiður á hangsinu í ráðherra. Allt var sett í gang upp í sjávarútvegsráðuneyti og frumvarp ríkisstjórnarinnar um línuívilnun var skellt á borðið. Síðan kom á daginn að frumvarpið var þess eðlis að enginn var ánægður með það, ekki einu sinni smábátaeigendurnir sem vildu það upphaflega.

Ráðherrann talaði fyrir frumvarpi sem honum var augljóslega í nöp við og hver stjórnarliðinn á fætur öðrum kaus með óskapnaðinum þvert á eigin sannfæringu og fyrri fullyrðingar. Svona er pólitíkin í dag. Menn eru bara í sínu liði eins og einn stjórnarliðinn orðaði það á dögunum.
Rúsínan í pylsuendanum
Rúsínan í pylsuendanum er þó hið margumtalaða eftirlaunafrumvarp. Tveimur dögum fyrir jólaleyfi datt stjórnarherrunum í hug að það væri hið brýnasta verkefni að koma fram með eftirlaunafrumvarp ráðherra og þingmanna. Fyrir nýliða í allsherjarnefnd, sem venjulega fjallar um róleg mál eins og lögfræði og kirkjumál, varð allt í einu allt vitlaust að gera. Loksins rættust hinir margumræddu næturfundir sem maður hafði heyrt um.

Eins og gefur að skilja varð allt brjálað í samfélaginu og þingmenn læddust með veggjum þá helgina. Þegar sú krafa kom fram að það væri skynsamlegt að skoða málið í ró og næði var því umsvifalaust hafnað af hálfu Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks. Málið skyldi keyrt í gegn og það var gert af ríkisstjórnarflokkunum. Nú getur Davíð farið rólegur á 650.000 króna eftirlaun strax vitandi það að ritstörf skerða ekki lífeyrinn eins og stendur berum orðum í frumvarpinu.

Önnur mál voru í hefðbundnum farvegi. Ríkisstjórnin fékk sinn árlega Öryrkjadóm, rannsókn samkeppnisyfirvalda á tryggingarfélögunum hélt áfram enn eitt árið, Davíð Oddsson skammaðist út í valda kaupsýslumenn, Jón Steinar stóð í ritdeilu og enn ein heimildamynd Hannesar Hólmsteins var sýnd í Ríkissjónvarpinu.

Það er ekki ofsögum sagt að hið pólitíska haust hefur verið nýliða á þingi mjög fróðlegt.