Bloggfærslur mánaðarins, janúar 2004

Eftirbátar, eftirbátar og eftirbátar

Það hefur lengi verið þjóðsaga að Íslendingar standi sig vel í menntamálum. Sú þjóðsaga hentar fyrst og fremst þeim flokki sem hefur haft lyklavöldin í menntamálaráðuneytinu í 18 ár af síðustu 21 ári.

Tölurnar tala sínu máli. Íslensk stjórnvöld verja minna fé til háskólana en hinar Norðurlandaþjóðirnar. Færri útskrifast með framhaldsskóla- og háskólapróf en á hinum Norðurlöndunum. Mun meira brottfall úr framhaldskólum er að finna hér á landi en víða annars staðar. Íslendingar rétt ná meðaltali í læsi á alþjóðavettvangi og standa sig illa í alþjóðlegu TIMSS könnunum.
Hvernig erum við í samanburði við aðrar þjóðir?
Þar sem Íslendingar eru nú á samevrópskum vinnumarkaði er mikilvægt að bera saman staðreyndir við önnur lönd þegar rætt er um menntamál. Samkvæmt skýrslu OECD frá árinu 2003 veita íslensk stjórnvöld 0,8% af landsframleiðslu til háskólastigsins. Þrátt fyrir að Íslendingar séu mun fleiri á skólaaldri en hinar Norðurlandaþjóðirnar verja þær hins vegar allt að helmingi hærra hlutfalli til sinna háskóla eða um 1,2-1,7%. Ef íslensk stjórnvöld hefðu svipað hlutfall og hinar Norðurlandaþjóðirnar hafa fengi háskólastigið um 4-8 milljarða króna meira á ári en það gerir nú.

Ef opinber útgjöld til menntamál eru skoðuð með tilliti til hlutdeildar þjóðarinnar á aldrinum 5 ára til 29 ára kemur í ljós að Ísland er einungis í 14. sæti af 28 OECD þjóðum í framlögum til menntamála. Við erum langt að baki öðrum Norðurlandaþjóðum sem eru um 30% fyrir ofan okkur í framlögum til menntamála þegar tekið hefur verið tillit til aldurssamsetningar þjóðanna. Austurríki, Belgía, Kanada, Frakkland, Þýskaland, Ítalía, Nýja Sjáland, Portúgal og Sviss eru einnig fyrir ofan okkur.
Á Íslandi hefur aðeins um 60% Íslendinga á aldrinum 25 til 34 ára lokið framhaldsskólaprófi og stöndum við öðrum þjóðum langt að baki. Á hinum Norðurlöndum er þetta hlutfall um 86%-94%. Þetta þýðir að nánast annar hver Íslendingur hefur einungis grunnskólapróf.

Við erum einnig langt að baki þegar kemur að útskrift með háskólapróf. Á Íslandi hefur 27% fólks á aldrinum 25 til 34 ára lokið háskólaprófi en á öðrum Norðurlöndum er þetta hlutfall yfirleitt um 37%.

Menntasóknar er þörf
Það viðbótarfjármagn sem ríkisstjórnin telur sig hafa sett í menntamál undanfarin ár dugar ekki til að setja Ísland á stall með öðrum samanburðarþjóðum okkar. Fjármagnið, sem hefur að stórum hluta komið frá sveitarfélögunum, hefur fyrst og fremst farið í launahækkanir og að mæta að hluta fjölgun nemenda. Þetta aukafjármagn er því ekki hluti af meðvitaðri stefnumörkun stjórnvalda til að auka vægi menntunar.

Sinnuleysi í þessum málaflokki er okkur dýrkeypt og hefur metnaðarleysi Sjálfstæðisflokksins í menntamálum skaðað möguleika íslensk samfélags og þegna þess. Nú stendur Háskóli Íslands frammi fyrir gríðarlegum fjárskorti sem Framsóknarflokkur og Sjálfstæðisflokkur neita að koma á móts við. Þeirra eigið kerfi um að fjármagnið skuli elta nemendur er ekki uppfyllt og fjármagn fyrir allt að þúsund háskólanemendur vantar.

Við þurfum menntasókn í menntamálum. Samfylkingin vill leiða þá sókn enda vill hún vægi menntunar sem mest í verki en ekki einungis í orði.

Vanhæfi þingmanna

Á síðasta fundi efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis urðu miklar umræður um meint vanhæfi Péturs Blöndals að sitja í nefndinni á meðan málefni yfirvofandi sölu á SPRON væru til umfjöllunar í henni.
Eins og kunnugt er þá er Pétur Blöndal einn af stofnfjáreigendum SPRON ásamt því að vera stjórnarmaður í fyrirtækinu. Pétur reyndi einnig fjandsamlega yfirtöku síðastliðið sumar á SPRON sem ekki tókst m.a. vegna lagaannmarka. Vegna þessarar sérstöku stöðu Péturs Blöndals í málinu fluttu við fulltrúar Samfylkingarinnar í þessu máli í nefndinni tillögu um að Pétur myndi víkja frá vegna persónulegra hagsmuna þar sem það væri ljóst að hann hefur beina fjárhagslega hagsmuni af því hvernig nefndin mun taka á málinu.
Eins og eðlilegt væri þá hefði maður talið að dómgreind Péturs Blöndal myndi einnig leiða hann að þessari niðurstöðu og hann myndi víkja sæti á meðan þessu máli stæði. Annað kom á daginn og fundurinn dróst á langinn um þetta atriði málsins.
Biðin langa og stranga
Það hefur verið gert talsvert úr því í fjölmiðlum að fjöldinn allur af fólki hafi þurft að bíða á meðan þingmenn tókust um meint vanhæfi Péturs Blöndals. Pétur hefur hins vegar látið að því liggja að þetta hafi nú allt verið Samfylkingunni að kenna þar sem um hafi verið að ræða tillögu frá henni.
Þvílík firra. Um er að ræða grundvallaratriði um vanhæfi þingmanns sem hefur beina og persónulega hagsmuni af máli sem er til meðferðar í þingnefnd. Auðvitað er slæmt að þurfa að láta gesti bíða, sérstaklega ef þeir eru komnir langt að. En þótt gestir þurfi að bíða vegna þessa grundvallaratriðis þá er einfaldlega meira í húfi en þeirra bið.
Að sjálfsögðu hefði Pétur átt að hlífa öllum viðeigandi aðilum og þar á meðal sínum eigin flokksmönnum fyrir þessu máli með því að gera hið eina rétta í málinu og víkja og útrýma þar um leið allri tortryggni í sinn garð. Pétur Blöndal vissi einnig mæta vel að meint vanhæfi hans yrði rætt á fundinum þannig að hann hefði vel getað gert ráðstafanir fyrir því í dagskránni.
Geta þingmenn verið vanhæfir?
Þetta mál snýr að vanhæfi þingmanna og hvort þeir geti yfir höfðu verið vanhæfir. Að mínu viti er út í hött að halda því fram að þingmenn geti aldrei orðið vanhæfir enda hafa fjölmörg þjóðþing í kringum okkur sett reglur um hvenær þingmenn eru vanhæfir og hvenær ekki. Eðli löggjafarstarfsins hér á landi getur ekki verið það frábrugðið löggjafarstarfi annarra þinga að engar vanhæfisreglur geti eðli málsins samkvæmt gilt.
Þau sjónarmið sem liggja að baki bæði skriflegum og óskrifuðum vanhæfisreglum hljóta einnig að eiga við þingmenn. Það má því ætla að óskráðar réttarreglur um sérstakt hæfi gildi um alþingsmenn og ekki er rétt að hengja sig í að skrifaðar vanhæfisreglur sé ekki að finna um þingmenn. Mýmargar réttarreglur eru til þó þær séu ekki skrifaðar. Meira að segja er mesta grundvallarregla skaðabótaréttarins, hin almenna skaðabótaregla, óskráð.
Óskrifaðar vanhæfisreglur
Fyrir setningu stjórnsýslulaganna árið 1993 voru vanhæfisreglur taldar vera í fullu gildi þótt óskráðar væru. Slíkt kemur skýrt fram í athugasemdum með stjórnsýslulögunum og hefur það einnig verið staðfest bæði af dómstólum og Umboðsmanni Alþingis. Umboðsmaður Alþingis hefur staðfest að vanhæfisreglur eru ekki einungis þær sem má finna skriflega í 3. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 heldur einnig séu til ólögfestar vanhæfisreglur (sjá t.d. mál 2903/1999).
Meginregla um vanhæfi þingmanna hlýtur að vera í anda þeirra vanhæfisreglna sem til eru skriflegar og þá er nærtækast að líta til stjórnsýslulaga og sveitarstjórnarlaga. Í athugasemdum um 3. gr. stjórnsýslulaga kemur fram að starfsmaður teljist vanhæfur hafi hann einstaklega hagsmuni af úrlausn málsins, svo sem ágóða, tap eða óhagræði. Í 1. mgr. 19. gr. sveitastjórnarlaga nr. 45/1998 kemur fram að sveitarstjórnarmanni ber að víkja sæti við meðferð og afgreiðslu máls þegar það varðar hann eða nána venslamenn hans svo sérstaklega að almennt má ætla að viljaafstaða hans mótist að einhverju leyti þar af.
Þótt stjórnsýslulög nr. 37/1993 taki ekki til starfsemi Alþings þá er varla hægt að telja rétt að þingmenn geti gert minni kröfur til síns en embættismenn og sveitastjórnarmenn þegar kemur að spurningum um eigið vanhæfi vegna hugsanlegs persónulegs ávinnings og hagsmunaárekstra.
Ef um væri að ræða starfsmann framkvæmdarvaldsins eða sveitastjórnarmann þá væri það alveg ljóst að núverandi formaður efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis væri vanhæfur skv. 3. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og 19. gr. sveitarstjórnarlaga.
En þar sem vanhæfisreglur þingmanna eru óskrifaðar reynir meira á dómgreind og siðferði einstakra þingmanna þegar þeir standa fyrir slíkum álitamálum. Meginreglan hlýtur að vera sú að ef viðkomandi þingmaður er aðili máls, fyrirsvarsmaður eða umboðsmaður aðila eða málið varðar hann sjálfan verulega þá telst viðkomandi vanhæfur. Þetta á við þegar staða Péturs Blöndals er skoðuð varðandi yfirvofandi sölu SPRON.
Í 4. mgr. 64. gr. laga um þingsköp Alþingis kemur skýrt fram að enginn þingmaður megi greiða atkvæði með fjárveitingu til sjálfs sín. Í þessu ákvæði kemur skýrt fram að þingmenn geti orðið vanhæfir við ákveðnar aðstæður. Slíkar aðstæður verða að teljast vera upp í umræddu máli um hugsanlegt vanhæfi formanns efnahags- og viðskiptanefndar.
Umræða um sitt eigið hæfi
Í 4. mgr. 5. gr. stjórnsýslulaga kemur m.a. fram að sé um að ræða stjórnsýslunefnd þá ákveði hún hvort nefndarmönnum, einum eða fleiri, beri að víkja sæti. Þeir nefndarmenn, sem ákvörðun um vanhæfi snýr að, skulu ekki taka þátt í ákvörðun um það. Sé um að ræða stofnun þá ber yfirmaður viðkomandi starfmanns að taka ákvörðun um hæfi hans. Í 5. mgr. 19. gr. sveitastjórnarlaga kemur m.a. fram að sveitarstjórn sker umræðulaust úr um hvort mál er svo vaxið að einhver sveitarstjórnarmanna sé vanhæfur.
Þegar skoðuð eru þessi tvö ofangreindu lögfestu dæmi má álykta að efnahags- og viðskiptanefnd hafi mátt ákveða hæfi Péturs Blöndals í umræddu máli. Það kemur einnig spánskt fyrir sjónir að Pétur Blöndal sá ekkert að því að taka fullan þátt í umræðunni innan nefndarinnar um sitt eigið hæfi þrátt fyrir að honum hafi verið bent á hið óeðlilega í því.
Í ljósi ummæla Péturs Blöndals í fjölmiðlum um að tillaga Samfylkingarinnar hefði ekki verið þingleg er það hins vegar forvitnilegt að tillagan var ekki vísað frá með frávísunartillögu heldur tekin til efnislegrar afgreiðslu þar sem Framsóknarmenn og Sjálfstæðismenn kusu gegn henni.
Þar sem augljós vafi var uppi um hæfi Péturs Blöndals að sitja í þingnefndinni á meðan þetta tiltekna mál var til meðferðar átti tillaga Samfylkingarinnar fullan rétt á sér, bæði lagalega og ekki síst siðferðislega.
Blöndalarnir úrskurða
Nú hefur málinu verið vísað til forsætisnefndar en þrátt fyrir að sú nefnd hafi ekki hist vegna þessa máls hefur Halldór Blöndal, forseti Alþingis, nú þegar sagt að hann telji að það sé enginn vafi á hæfi Péturs Blöndals.
Þetta sýnir vel þann skrípaleik sem meirihlutavaldið leikur oft. Það er ekki einu sinni búið að ræða málið í forsætisnefndinni eða jafnvel skoða hversu mikla fjárhagslega hagsmuni Pétur Blöndal hefur af málinu. Eru það tvær milljónir eða þrjár eða fjórar milljónir? Samt er Blöndal I alveg klár á hæfi Blöndals II.

Fyrning kynferðisafbrota gegn börnum

Nýfallinn dómur í kynferðisafbrotamáli gegn stúlkubarni þar sem sýknað var á grundvelli fyrningar hefur vakið upp eðlilega umræðu. Án þess að ætla að fjalla um efnisatriði málsins eða um ábyrgð rannsóknaraðila í málinu vekur dómurinn upp spurningar um fyrningu slíkra brota.
Hugtakið fyrning í refsirétti felur í sér að réttur ríkisvaldsins til að koma fram refsingu eða öðrum viðurlögum fellur niður að ákveðnum tíma liðnum. Fyrning getur verið af tvennum toga, fyrning sakar annars vegar og hins vegar fyrning refsingar.
Sérstakt eðli þessara brota
Í núverandi refsilöggjöf fer lengd fyrningarfrests eftir lengd hámarksrefsingar sem lögð er við viðkomandi broti. Aðeins þeir glæpir þar sem hámarksrefsing er ævilangt fangelsi fyrnast aldrei. Þetta eru manndráp, mannrán, ítrekuð rán, landráð, uppreisn gegn stjórnskipun ríkisins, árás á Alþingi, æðstu stjórnvöld, Hæstarétt eða landsdóm.
Til eru margs konar röksemdir fyrir reglum um fyrningu, s.s. hagkvæmis- og ásamt sanngirnisrökum auk þess sem að það liggur í hlutarins eðli að erfiðara verður að sanna brot eftir því sem lengri tími frá framningu þess.
Kynferðisafbrot gegn börnum eru í eðli sínu ólík öðrum ofbeldisbrotum. Fórnarlambið er iðulega ekki í neinni aðstöðu til að skynja hið ranga í því atferli sem stundað er gegn því né þekkir það leiðir til að lausna undan oki gerandans. Það áttar sig e.t.v. ekki fyrr en mörgum árum seinna á að brotið hafi verið gegn því eða það bælir minninguna um glæpinn niður í einhver ár og jafnvel telur sig eiga sjálf sök á því hvernig komið er. Þess vegna geta liðið mörg ár og jafnvel áratugir frá því kæra er lögð fram í slíkum málum. Á því gerandinn ekki að hagnast.
Meiri réttur barna í nágrannalöndunum
Þess vegna má með góðum rökum komast að þeirri niðurstöðu að rangt sé kynferðisbrot gegn börnum geti fyrnst. Vegna eðli og sérstöðu þessara brota verður að telja að með fyrningarfresti á slíkum brotum sé börnum ekki tryggð nægjanleg vernd og réttlæti samkvæmt lögum.
Í Danmörku og í Noregi byrjar fyrningarfrestur að líða frá 18 ára aldri en hér á landi hefst hann við 14 ára aldur. Það gengur ekki að börn á Íslandi njóti a.m.k. ekki sömu fyrningarfresta og í nágrannalöndunum. Helst ættum við að afnema fyrningarfrest vegna kynferðisafbrota gegn börnum með öllu.

Höfundur

Ágúst Ólafur Ágústsson
Ágúst Ólafur Ágústsson

Heimsóknir

Flettingar

  • Í dag (29.3.): 0
  • Sl. sólarhring:
  • Sl. viku: 2
  • Frá upphafi: 0

Annað

  • Innlit í dag: 0
  • Innlit sl. viku: 2
  • Gestir í dag: 0
  • IP-tölur í dag: 0

Uppfært á 3 mín. fresti.
Skýringar

Mars 2024
S M Þ M F F L
          1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30
31            
Leita í fréttum mbl.is

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikið á Javascript til að hefja innskráningu.

Hafðu samband