Öryrkjar sviknir

Stjórnmál snúast um forgangsröðun. Ég vona að íslenska þjóðin hafi fylgst vel með hvað hefur verið að gerast í íslenskum stjórnmálum á undanförnum dögum. Ríkisstjórnin er í enn eitt skiptið komið í hávaðadeilur við öryrkja þessa lands, öryrkja af öllu fólki.
Ég einfaldlega skil ekki af hverju núverandi ríkisstjórnarflokkar, Sjálfstæðisflokkurinn og Framsóknarflokkurinn, standa ekki við umrætt samkomulag við öryrkja.
Þetta er í raun og veru afskaplega einfalt. Það lá meira að segja fyrir kosningarnar í vor að samkomulag við öryrkja myndi kosta rúman einn og hálfan milljarð króna. Nú kemur í ljós að ríkisstjórnarflokkarnir, með Framsóknarflokkinn í fararbroddi, ætla einungis að uppfylla samkomulagið að hluta. Þeir ætla að snuða 500 milljónir af öryrkjunum.
Nú hefur hæstvirtur heilbrigðisráðherra sagt í viðtali við Morgunblaðið að hann hafi reynt að fá 500 milljónir til viðbótar til að hægt væri að standa við upphaflegt fyrirkomulag og það er játning á því að núverandi upphæð er ekki í samræmi við samkomulagið. Samkomulagið hefur því verið svikið. Pacta sunt servanda eða orð skulu standa eru lykilþættir í mannlegum samskiptum og ekki síst í stjórnmálum.
Fjarmagn til staðar en ekki viljinn
Fjármagnið til að standa við samkomulag öryrkja eins og það var í upphafi hugsað er svo sannarlega til staðar en ekki viljinn. Af hverju viljum við ekki leggja alla okkar krafta til að koma á móts við okkar minnstu bræður? Það þarf enginn að segja mér að ekki sé svigrúm í ríkissjóði til að gera vel við þennan hóp einstaklinga sem mest þarf á því að halda. Ríkið er með um 280 milljarða króna á milli handanna. Þetta er miklir peningar. Ríkið mun á næsta ári verða með um 100 milljörðum króna meira á milli handana en það hafði árið 1997.
Í hinni pólitísku forgangsröðun eiga öryrkjar að vera mjög ofarlega á lista. Svo einfalt er það. Það er margt annað sem ætti að vera aftar í forgangsröðun nútímastjórnmála. Við þurfum að átta okkur á hlutverki ríkisvaldsins og eitt af því fáa sem nánast allir stjórnmálamenn geta verið sammála um er að ríkisvaldið á að koma á móts við öryrkja þessa lands þannig að þeir geti lifað mannsæmandi lífi. Við skulum ekki gleyma því að umræddar bætur eru ígildi launa viðkomandi fólks og snerta því að öllu leyti kjör þess.
Ísland að vanda eftirbátar annarra Norðurlandaþjóða
Í skýrslu Hagstofu Íslands um félags- og heilbrigðismál frá árinu 2003 sést að útgjöld vegna öryrkja á hvern íbúa er minnst á Íslandi af öllum Norðurlöndunum. Svo tölurnar séu sambærilegar eru þær birtar á jafnvirðismælikvarða eða á PPP og sýna þær að Ísland ver um þriðjungi minna til öryrkja á hvern íbúa en Danir verja til málaflokksins. Þriðjungi minna en Danir þrátt fyrir að í Danmörku sé minna hlutfall þeirra sem eru á aldursbilinu 18-64 ára á slíkum bótum. Séu útgjöld Íslendinga vegna öryrkja borin saman við hin Norðurlöndin sést að Norðmenn verja um helmingi hærri upphæð til málaflokksins en Íslendingar og Svíar og Finnar verja um 10-20% meira en við gerum.
Þessi samanburður og þessar tölur sýna að Íslendingar eru eftirbátar annarra Norðurlandaþjóða þegar kemur að útgjöldum vegna öryrkja á hvern íbúa. Þessi samanburður sýnir forgangsröðun núverandi ríkisstjórnar.

Gleymd sannfæring

Í síðustu alþingiskosningum komst allstór hópur ungs fólks á þing. Þessi hópur átti það sameiginlegt að nánast allir í honum töluðu um að þeir vildu stuðla að betra menntakerfi, ekki síst með því að berjast fyrir bættum hag Háskóla Íslands.
Ung þingkona að nafni Dagný Jónsdóttir í Framsóknarflokki var í upphafi þings kjörin varaformaður menntamálanefndar Alþingis. Dagný Jónsdóttir var framkvæmdastjóri stúdentaráðs Háskóla Íslands fyrir rétt rúmu ári síðan og í ljósi þeirrar staðreyndar var hægt að búast við því nú kæmust málefni Háskólans loks í forgang hjá ríkisstjórnarflokkunum. Nú þegar aðeins eru rúmar tvær vikur eftir af þingstörfum fyrir jólafrí hefur fyrrverandi framkvæmdastjóri Stúdentaráðs lítið beitt sér í þágu Háskólans, heldur þvert á móti.
Stúdentaleiðtogi gegn fjárframlögum til Háskólans

Þessi fyrrverandi framkvæmdastjóri stúdentaráðs Háskóla Íslands fékk á dögunum einstakt tækifæri til að sýna stuðning sinn í verki að því er varðar Háskólann. Við aðra umræðu fjárlaganna kom Samfylkingin með breytingartillögu sem fólst verulegri hækkun fjárframlaga til Háskóla Íslands, alls um 740 milljón krónur. Óneitanlega myndu slíkar fjárhæðir bæta bágborna stöðu skólans mjög, þótt enn myndi vanta talsvert upp á. Það ætti Dagný að vita sem gekk vasklega fram fyrir hönd stúdenta og skrifaði greinar þar sem viðkvæðið var iðulega fjársvelti, fjársvelti. Og krafðist hún úrbóta hið fyrsta.
En aldeilis ekki. Dagný Jónsdóttir greiddi við fyrsta tækifæri atkvæði gegn viðbótarfjárveitingu til Háskóla Íslands. Hún hvorki studdi tillöguna eins og stúdentar hefðu fyrirfram búist við, né sat hún hjá. Hún kaus gegn tillögunni. Umrædd tillaga var kjörið tækifæri fyrrverandi framkvæmdastjóra Stúdentaráðs til að sýna vilja sinn í verki. Það er einfaldlega ekki oft sem forystumenn stúdenta fá jafngott tækifæri til að bæta hag stúdenta Háskóla Íslands.

Í morgunblaðsgrein 27. júní 2000 skrifaði Dagný sem nú kýs gegn auknum fjárframlögum til Háskólans að ,,Háskóla Íslands sárvantar peninga á flestum sviðum" og að það sé ,,mikilvægara en nokkru sinni fyrr að auka ríkisframlög til Háskóla Íslands." En í fyrstu atkvæðagreiðslu Dagnýjar á Alþingi um málefni Háskóla Íslands ákveður hún að kjósa gegn auknum fjárveitingum til Háskólans.
Rétt er að taka það fram að Dagný Jónsdóttir kaus einnig gegn 140 milljón króna viðbótarfjárveitingu Samfylkingarinnar til Háskólans á Akureyri.
Kúamjólkin fær sitt
Ólíkt hinum stjórnarandstöðuflokkunum, Vinstri grænum og Frjálslynda flokknum, lagði Samfylkingin fram sparnaðartillögur á móti hverri útgjaldatillögu. Ráðdeild getur því ekki verið ástæða þess að Dagný Jónsdóttir skuli kjósa gegn auknum fjárveitingum til Háskóla Íslands.
Það er þó rétt að halda því til haga að við sömu umræðu um fjárlög kusu Dagný og aðrir stjórnarþingmenn með ákveðinni hækkun til Háskóla Íslands. Sú hækkun voru heilar 5 milljónir króna sem er m.a. tímabundin fjárveiting til næringarfræðilegra rannsókna á kúamjólk. Sennilega hefur kúamjólkin haft sitt að segja þegar framsóknarkonan Dagný gerði upp hug sinn.

Gleymd kosningaloforð

Kosningaloforð Framsóknarflokksins í menntamálum frá því í vor eru fróðleg í ljósi efndaleysis þeirra. Því var lofað að ábyrgðarmannakerfi Lánasjóð íslenskra námsmanna yrði afnumið og að framfærslugrunnur námslána yrði endurskoðaður. Því var einnig lofað að endurgreiðsla námslána yrðu lækkuð til samræmis við eldri lánaflokk og hluti af lánum þeirra sem ljúka fullu námi innan tilskilins tíma myndi breytast í styrk. Ekkert hefur verið gert í þessum málum þrátt fyrir að varaformaður menntamálanefndar, Dagný Jónsdóttir, sé í einstakri aðstöðu til að bæta stöðu stúdenta Háskóla Íslands til muna.

Háskólastigið fær helmingi minna fé

Það er margt að að í íslenskum menntamálum. Háskólastigið býr við fjársvelti og það er alls ekki í því ástandi sem stjórnarherrarnir tala um það sé í. Þetta vita hins vegar stúdentar Háskóla Íslands. Samkvæmt nýjustu skýrslu OECD frá árinu 2003 kemur fram að opinber fjárframlög til háskólastigsins á Íslandi voru einungis um 0,8% af landsframleiðslu á meðan hin Norðurlöndin vörðu á bilinu 1,2%-1,7%, eða allt að helmingi hærri framlög. Ríkisstjórnin er því hálfdrættingur annarra ríkisstjórna þegar kemur að opinberum framlögum til háskólastigsins. Að óbreyttu fjárlagafrumvarpi stefnir í að Háskóli Íslands þurfi að synja tæplega 1.000 nemendum um námsvist á næsta ári.
Háskóli Íslands þarf því á stórátaki að halda ef vel á að vera. Sorglegt er að sjá fyrrum forystumann stúdenta í lykilstöðu á Alþingi greiða atkvæði gegn tillögu um hækkun fjárframlaga til Háskólans sem svo sannarlega þarf á liðsinni þingsins að halda. Rétt er að hvetja þingmanninn til að rifja upp málflutning sinn í Stúdentaráði.

Nýjar leiðir í heilbrigðismálum

Samfylkingin hefur ákveðið að heilbrigðismál verði næsta pólitíska stórverkefni flokksins þar sem ný og framsækin hugsun verður innleidd með faglegri vinnu. Núverandi ríkisstjórn hefur forðast allar nauðsynlegar breytingar á heilbrigðiskerfinu eins og heitan eldinn og skortir allt frumkvæði og hugrekki á því sviði.
Ísland eyðir mest allra þjóða af opinberu fé í heilbrigðismál
Ísland ver næstmest allra OECD þjóða af opinberu fé til heilbrigðismála á eftir Þýskalandi. Ísland er hins vegar ein yngsta þjóð Evrópu og sé tekið tilliti til aldursdreifingar ver Ísland mest allra OECD þjóða af opinberu fé til heilbrigðismála. Ísland er því á toppnum í útgjöldum.

Heildarútgjöld einstaklinga og hins opinbera til heilbrigðismála sem hlutfall af landsframleiðslu eru hæst á Íslandi af öllum Evrópuþjóðunum að teknu tilliti til aldursdreifingar þjóðanna. Opinber heilbrigðisútgjöld á hvern einstakling hækkuðu að raungildi um 61% frá árinu 1980 til 1998.
Kerfið er á rangri braut
Í ljósi þessara staðreynda hefur Samfylkingin tekið þá tímamótaákvörðun að viðurkenna að fjárskortur sé ekki endilega aðalvandamálið í heilbrigðiskerfinu. Það vantar ekki aukið fé í heilbrigðismálin heldur breytta stefnu. Íslendingar þurfa framtíðarlausn í heilbrigðismálum þjóðarinnar. Það blasir við að núgildandi kerfi með tímabundnum plástrum gengur engan veginn upp.

Staðan í heilbrigðismálunum er því mjög sérstök og ólík menntamálunum þar sem vantar beinlínis meira fé. Það má líkja heilbrigðiskerfinu við landbúnaðarkerfið þar sem fátækt ríkir hjá bændum þrátt fyrir að við búum við eitt mesta styrkjakerfi í heimi. Kerfið er einfaldlega á rangri braut.

Þrátt fyrir mikið fé í heilbrigðiskerfinu eru þar þó alvarlegar brotalamir. Málefni geðsjúkra, meira segja geðsjúkra barna og afbrotamanna, eru í uppnámi ár eftir ár vegna fjárskorts, allt að 10 mánaða biðtími er eftir heyrnartækjum í kerfinu og allt að eins árs biðtími er eftir hjúkrunarrými. Þrátt fyrir mikið fjármagn er ljóst að fjárskortur er sums staðar vandamál. Meginvandi heilbrigðiskerfisins er þó að kerfið virkar ekki og dreifingu fjármagnsins er ábótavant.
Fjölbreyttari rekstrarform
Það eru fjölmargir hlutir sem þarf að skoða þegar kemur að endurbótum. Það þarf að skilgreina ítarlega hvert hlutverk og þjónustustig einstakra heilbrigðisstofnana eigi á að vera. Samfylkingin vill beita sér fyrir nýjum leiðum og fjölbreyttari rekstrarformum, eins og einkaframkvæmd og þjónustusamningum. Það er ekki einkavæðing. Samfylkingin er ekki að tala fyrir einkavæðingu í heilbrigðiskerfinu þar sem forgangur hinna efnuðu er tryggður. Það er hins vegar stefna margra sjálfstæðismanna, m.a. ungra sjálfstæðismanna. Þessari stefnu hafnar Samfylkingin hafnar alfarið.

Ríkið á að vera kaupandi heilbrigðisþjónustunnar en þarf ekki í öllum tilvikum að vera seljandi eða framleiðandi hennar. Í Svíþjóð hefur verið farin leið einkareksturs í mun meiri mæli en hérlendis. Þar er hins vegar tryggt að á bæði ríkisreknum og einkareknum sjúkrastofnunum geta sjúklingar ekki keypt sér betri aðgang að þjónustu en aðrir hafa. Þar er markmiðið um jafnan aðgang enn tryggt.

Kerfi fastra fjárlaga fyrir heilbrigðisstofnanir þarf endurskoðunar við þar sem það tekur m.a. ekki nægjanlega tillit til breyttra kostnaðarhlutfalla og breyttrar eftirspurnar. Fjármagnið þarf að fylgja sjúklingum í meiri mæli í samræmi við kostnaðargreiningu þarfa og þjónustu. DRG-kostnaðargreining (Diagnosis Related Groups), sem er notuð í heilbrigðisþjónustu í mörgum löndum, styttir biðlista og hvetur til sparnaðar, hagkvæmni og skilvirkni án þess að bitna á aðgangi sjúklinga að þjónustunni. Landsspítalinn stefnir að ljúka DRG-kostnaðargreiningu á næsta ári en þá er eftir að breyta skipulagi fjármagnsins en það er hlutverk stjórnmálamanna.

Einnig þarf að skoða síhækkandi lyfjaverð til heilbrigðisstofnanna m.a. með hliðsjón af reglum um merkingar og skráningu. Það að hafa ,,útskrifaða" sjúklinga eins og eldri borgara á hátæknisjúkrahúsum er fráleitt. Það mætti hugsa sér að viðkomandi bæjarfélag þyrfti að standa straum af kostnaði við legu sjúklinga á sjúkrahúsum eftir að meðferð þeirra lýkur þar. Við það myndast hvati hjá bæjarfélögum til að byggja hjúkrunarheimili þar sem hvert rúm er margfalt ódýrara en rúm á sjúkrahúsum.
Forsendurnar fjórar
Samfylkingin hefur lýst sig reiðubúna að taka þátt í því að endurbæta heilbrigðiskerfið með opnum huga. En það er mikilvægt, og má alls ekki taka úr samhengi við þessa nýju hugsun Samfylkingarinnar, að markmið jafnaðarstefnunnar standa óhögguð. Samfylkingin hefur sett sér eftirfarandi fjórar forsendur fyrir breytingum í heilbrigðiskerfinu:

Aðgengi allra landsmanna að heilbrigðisþjónustunni verður að vera algerlega óháð efnahag. Þjónusta við sjúklinga verður að batna. Kostnaður sjúklinga má ekki aukast og kostnaður hins opinbera ekki heldur. Til að hægt sé að reyna nýjar leiðir í rekstri heilbrigðiskerfisins þurfa þessar fjórar forsendur að vera uppfylltar að mati Samfylkingarinnar.
Það hefur átakanlega skort pólitíska forystu í heilbrigðismálum hérlendis, sérstaklega hjá núverandi ríkisstjórn. Samfylkingin er reiðubúin að taka þá forystu.

Hvað kaus unga fólkið í vor?

Kosningarannsókn Ólafs Þ. Harðarssonar, prófessors í stjórnmálafræði, um hvað einstakir aldurshópar kusu í síðustu tveimur alþingiskosningum er stórmerkileg. Eftir alþingiskosningarnar 1999 kaus 15% aldurshópsins 18-22 ára Samfylkinguna. Aðrar tölur blasa hins vegar við eftir alþingiskosningarnar vorið 2003 en þá kaus 34,1% þessa aldurshóps Samfylkinguna. Fylgi Samfylkingarinnar meðal þessara mikilvægu kjósenda, sem eru að kjósa í fyrsta skipti, jókst því um meira en helming á milli kosninga.
Fylgishrun Sjálfstæðisflokks hjá ungu fólki
Árið 1999 var fylgi Sjálfstæðisflokks í þessum aldurshópi 48,6% en eftir alþingiskosningarnar síðastliðið vor var fylgið Sjálfstæðisflokksins hrunið niður í 23,3%. Sjálfstæðisflokkurinn hefur því misst stuðning helmings ungs fólks sem kaus hann 1999. Þessi staðreynd hlýtur að vekja eftirtekt.

Yngstu kjósendurnir hafa í gegnum árin ævinlega verið einn sterkasti stuðningshópur Sjálfstæðisflokksins, ef ekki sá allra sterkasti. Nú hefur algjör umbreyting orðið þar á. Það hljóta að teljast mikil tíðindi að fylgi Sjálfstæðisflokksins meðal yngstu kjósenda er nú svipað og fylgi Framsóknarflokksins er meðal þessa fólks. Sá flokkur hefur nú seint verið talinn höfða til ungs fólks, eða hafa á sér nútímalegan blæ.
Samfylkingin stærsti flokkur ungra kjósenda
Nú er Samfylkingin orðin að langstærsta stjórnmálaflokki ungra kjósenda en á undanförnum misserum hefur þessi hópur farið úr að vera einn minnsti kjósendahópur Samfylkingarinnar yfir í að vera einn sá allra stærsti.

Ungir jafnaðarmenn eru ungliðahreyfing Samfylkingarinnar. Á aðeins tveimur árum hefur starf Ungra jafnaðarmanna gjörbreyst og hefur aðildarfélögum fjölgað margfalt um allt land. Undanfarin misseri hafa Ungir jafnaðarmenn unnið markvisst að málefnum ungs fólks og hefur sú vinna skilað miklum árangri.

Ungir jafnaðarmenn hafa undanfarin ár beitt sér fyrir frjálslyndri jafnaðarstefnu. Ungir jafnaðarmenn hafa talið mikla þörf vera á stórauknu fjármagni í menntakerfið ásamt því að auka þurfi frelsi einstaklingsins, s.s. í landbúnaði og sjávarútvegi. Ungir jafnaðarmenn hafa einnig barist gegn skólagjöldum og telja að lækka þurfi skatta og stórefla samkeppnisyfirvöld. Ungir jafnaðarmenn hafa viljað afnema einkasölu ríkisins á áfengi. Ungir jafnaðarmenn voru sömuleiðis lengi vel eina stjórnamálaaflið í landinu sem vildi aðild að Evrópusambandinu en nú hefur móðurflokkurinn, Samfylkingin, tekið upp þá skynsamlegu stefnu.
Stefnu SUS hafnað
Á sama tíma hefur Samband ungra sjálfstæðismanna ályktað um að taka beri upp skólagjöld, auka gjaldtöku á sjúklinga og einkavæða fangelsi. Ungir sjálfstæðismenn hafa undanfarin misseri ályktað á þann veg að leggja skuli niður Samkeppnisstofnun, Lánasjóð íslenskra námsmanna, Tryggingarstofnun ríkisins, Íbúðalánasjóð, Fjármálaeftirlitið og nú síðast Hafrannsóknarstofnun. Forystumenn ungra sjálfstæðismanna hafa einnig lengi haft horn í síðu lögbundins fæðingarorlofs og höfðu um tíma á stefnuskrá sinni, þegar Sigurður Kári Kristjánsson, núverandi þingmaður Sjálfstæðisflokksins, var formaður SUS, að leggja bæri niður lögbundið fæðingarorlof.

Ungir sjálfstæðismenn gefa sig mikið út fyrir að vera baráttumenn fyrir minna ríkisbákni og lægri sköttum. Þó hefur báknið aldrei verið stærra í Íslandssögunni og skattbyrðin hefur aukist jafnt og þétt öll þau 12 ár sem þeirra flokkur hefur farið með forsætis- og fjármálaráðuneytið.
Jómfrúarræður um skattahækkanir
Jómfrúarræður tveggja ungra Sjálfstæðismanna á Alþingi, Sigurðs Kára Kristjánssonar og Bjarna Benediktssonar, fóru í að verja nýjustu skattahækkanir ríkisstjórnar en ekki í baráttu fyrir skattalækkunum. Þeirra fyrstu ræður á þingi verða að teljast vera kaldhæðnislegar í ljósi ítrekaðra ummæla þeirra í kosningabaráttunni. Nokkrum mánuðum síðar hefur orðið kúvending á afstöðu þeirra.
Ungir Íslendingar hafa smátt og smátt áttað sig á hver raunveruleg stefna ungra sjálfstæðismanna er. Stefnunni var hafnað með afgerandi hætti í síðastliðnum alþingiskosningum. Ungt fólk á samleið með frjálslyndri jafnaðarstefnu þar sem frelsi, jafnrétti og bræðralag eru lausnaorðin.

Frelsi, jafnrétti og bræðralag eru lausnarorðin

Það er skrýtin tilfinning að setjast á Alþingi í fyrsta skipti. Ég vona að með nýrri kynslóð á Alþingi verði nauðsynleg viðhorfsbreyting þar sem látið verður af sérhagsmunagæslu og kostnaðarsömu kjördæmapoti. Við þurfum ætíð að hafa almannahagsmuni að leiðarljósi. Við þurfum ætíð að spyrja okkur að því hvernig við gerum samfélag okkar betra.
Frelsi, jafnrétti og bræðralag voru kjörorð frönsku byltingarinnar. Þessi hugtök hafa verið leiðarljós jafnaðarmanna alla tíð síðan. Hægt er að nálgast öll úrlausnarefni samtímans út frá þeirri fallegu hugmyndafræði sem birtist í þessum þremur orðum.
Frelsi frá fátækt og fáfræði
Frelsi er fyrsta hugtak okkar jafnaðarmanna en Samfylkingin metur frelsi einstaklingsins mikils. Við viljum þó ekki aðeins frelsi á markaði heldur einnig frelsi frá fátækt og fáfræði. Þar skiptir öflugt menntakerfi mestu máli.
Íslendingar eru ekki eins vel menntaðir og margir halda. Tæplega helmingur hvers árgangs lýkur einungis grunnskólaprófi sem er mun verri staða en hjá nágrannaþjóðum okkar. Samfylkingin vill koma á móts við fólk sem vill hefja nám að nýju og auka fjölbreytileika með iðn-, -verk- og listnámi enda er brottfall úr framhaldsskólum óvíða hærra en hérlendis. Ríkisstjórnin vill hins vegar auka miðstýringu og fækka valmöguleikum. Samfylkingin hefur hins vegar lengi stutt styttingu framhaldsskólans en það má ekki gerast á kostnað fjölbreytileikans.

Samkvæmt nýjustu tölum OECD er Ísland einungis í 14. sæti þegar útgjöld á hvern nemanda í skólakerfinu eru borin saman. Þar sem hlutfallslega mun fleiri eru á skólaskyldualdri á Íslandi en hjá flestum öðrum vestrænum þjóðum ættum við að eyða hærra hlutfalli af landsframleiðslu í menntamál en ella. Menntamál hafa aldrei verið forgangsmál núverandi ríkisstjórnar.
Treystum einstaklingunum
Við þurfum frelsi í viðskiptum. Ríkisvaldið á ekki að vasast í hlutum sem einstaklingarnir eru fullfærir um að sinna. Við þurfum ekki ríkisfjölmiðil sem drepur allt einkaframtak með þátttöku sinni á auglýsingamarkaði. Fjárfestingar útlendinga í íslensku hagkerfi eru til góðs, líka í sjávarútvegi. Við eigum ekki að óttast um það svið sem við erum sérfræðingar í á heimsmælikvarða.
Hæstiréttur Bandaríkjanna kallaði eitt sinn samkeppnislög stjórnarskrá atvinnulífsins. Samkeppnisstofnun mun hins vegar áfram búa við fjársvelti af hálfu ríkisstjórnarinnar. Ríkisstjórnin ber því beina pólitíska ábyrgð á seinagangi þeirra mála sem þar eru til skoðunar og hugsanlegri fyrningu brota. Án öflugara samkeppnislaga verður ekkert frelsi á markaðinum, einungis skaðlegt lögmál frumskógarins.

Jafnrétti er annað hugtak sem er jafnaðarmönnum hugleikið. Tæplega helmingur allra kvenna sem nú sitja á þingi koma úr einum flokki, Samfylkingunni. Kynbundinn launamunur er þó enn til staðar í samfélaginu og staða einstæðra feðra er oft bágborin. Samkynhneigðir einstaklingar búa enn ekki við full réttindi í okkar samfélagi.

Við eigum að jafna vægi allra kjósenda, hvar sem þeir búa, með því að gera landið að einu kjördæmi. Gera þarf kaup á vændi refsivert og þyngja refsingar við grófum ofbeldis- og kynferðisafbrotum enda hefur réttarvitund almennings fengið sig fullsadda af óréttlátum dómum. Það gengur ekki lengur að dómstólar landsins hunsi hluta þeirra lagaheimilda sem löggjafinn hefur sett þeim hvað varðar refsingar.
Samfélag á rangri braut
Bræðralag er þriðja meginstef jafnaðarstefnunnar. Við eigum að gæta okkar minnsta bróður. Gleymum því aldrei að á bak við tölfræði er einstaklingur með þrár, vonir og tilfinningar.
Það er grunnskylda samfélagsins að sinna sjúkum sómasamlega ásamt því að tryggja viðunandi úrræði fyrir aldraða. Erfitt er að rökstyðja önnur ríkisútgjöld þegar þessir hlutir eru í ólestri, eins og nú er.

Samfélag okkar er á rangri braut á mörgum sviðum. Það er eitthvað að samfélagi sem lætur ríkisstjórn komast upp með að hafa málefni geðsjúkra, og meira segja geðsjúkra afbrotamanna, í uppnámi ár eftir ár. Það er eitthvað að samfélagi sem lætur ríkisstjórn komast upp með að láta hundruð samborgara okkar betla mat og nauðsynjavörur í viku hverri hjá hjálparstofnunum. Það er eitthvað að samfélagi sem lætur ríkisstjórn komast upp með að draga sig inn í ólögmætt árásarstríð á mjög hæpnum forsendum. Það er einnig rangt hjá samfélaginu að láta ríkisstjórn komast upp með að neita að samþykkja sjálfsögð lög um fjármál stjórnmálaflokka. Samfélag okkar er ekki heldur á réttri leið þegar Seðlabankastjóri er skipaður á árinu 2003 samkvæmt flokksskírteini og hæstaréttardómari ráðinn sem augljóslega var ekki hæfasti umsækjandinn.

Frelsi, jafnrétti og bræðralag eru grunnstefin í frjálslyndri jafnaðarstefnu. Þessi grunnstef geta gert okkar samfélag betra. Hjörtu Íslendinga slá í takt við hugtök jafnaðarstefnunnar. Samfylkingin ætlar í vetur og næstu ár að sannfæra sem flesta landsmenn, einkum ungt fólk, um mikilvægi þess að jafnaðarstefnan verði í forystu í íslenskum stjórnmálum.

Lögum heilbrigðiskerfið

Heilbrigðismál eru langstærsti útgjaldaliður ríkissjóðs. Heilbrigðismál snerta einnig mikilvægustu hagsmuni hvers einstaklings. Þrátt fyrir augljóst mikilvægi málaflokksins er víða pottur brotinn í heilbrigðismálum þjóðarinnar sem þó er sú sjötta ríkasta í heimi.
Heildarútgjöld Landspítala-háskólasjúkrahúss eru um 25 milljarðar króna á ári. Til samanburðar kosta um allir framhaldsskólar landsins um 10 milljarða króna á ári. Hallarekstur Landspítalans hefur verið viðvarandi og fyrir árið 2003 stefndi hallinn vel á annan milljarð króna án fjárauka. Við blasir að núgildandi kerfi með stökum tímabundnum plástrum gengur engan veginn upp.
Samkeppni í lyfjamálum
Fólk þarf að átta sig á því að núverandi fjármagn dugar einfaldlega ekki fyrir þeirri þjónustu sem spítalinn veitir. Annaðhvort þarf að auka fjármagn eða breyta þjónustunni. Í raun þarf að gera hvoru tveggja. Til að byrja með þarf að skilgreina ítarlega hvert hlutverk Landspítala-Háskólasjúkrahúss á að vera. Fara verður yfir lögbundið hlutverk spítalans og hvert hið æskilega og raunhæfa hlutverk hans sé. Það er ekki gefið að Landspítalinn eigi að sinna allri þeirri þjónustu sem hann gerir nú. Hugsanlega er spítalinn að vinna verk sem eiga betur heima annars staðar, s.s. hjá heilsugæslunni.

Ná þarf sömuleiðis niður lyfjakostnaði en samanburður við lyfjaverð í nágrannaríkjum sýnir að það er hægt. Lyfjakostnaður spítalans er um 6,5 milljón krónur á degi hverjum. Taka þarf upp raunverulega samkeppni við sölu lyfja til heilbrigðisstofnana en nú búa þær við óeðlilegt samkeppnisumhverfi lyfsala sem leiðir af sér dýrari lyf en ella. Regluverkið virðist einnig oft vera miðað fremur að þörfum lyfsala en við hag heilbrigðisstofnanna, s.s. að því er varða merkingar o.fl.

Stytta þarf biðlista sem eru einfaldlega dýrir, ekki einungis fyrir þá sem fyrir biðinni verða heldur einnig fyrir þjóðfélagið allt. Það ætti því að vera auðsótt mál að hreinsa þá upp ef aðeins er litið á krónur, aura og hagkvæmni.
Skoða breytt rekstarform
Launakostnaður er um 65% af heildarútgjöldum Landspítalans og því skipta starfsmanna- og kjaramál miklu máli fyrir afkomu spítalans. Ná þarf böndum yfir starfsmannafjölda og forðast kostnaðarsamar kjaradeilur, þó hefur margt jákvætt gerst í þeim málum undanfarin misseri.

Skoða verður með opnum huga breytt rekstarform í heilbrigðisþjónustunni. Jafnframt þessu verður þó að tryggja fullt aðgengi allra einstaklinga að heilbrigðisþjónustunni óháð efnahag. Breytt rekstrarform getur þó vel verið lausn á ýmsum vanda heilbrigðisþjónustunarinnar.

Einnig þarf að huga að því að láta fjármagn ríkisvaldsins fylgja sjúklingunum í mun meiri mæli en nú er gert en svipuð aðferðarfræði hefur verið tekin upp í menntakerfinu hvað varðar nemendur. Með því ætti að fást betri nýting mannafla og tækja og meiri skilvirkni í þjónustu heilbrigðisstofnana og jafnvel samkeppni á milli þeirra. Sjúkrahús Suðurlands ætti t.d. að geta boðið höfuðborgarbúum upp á ákveðna þjónustu og fengið fjármagn frá ríkisvaldinu í samræmi við þá þjónustu. Samhliða slíkum breytingum þarf þó að ljúka að kostnaðargreina heilbrigðisþjónustuna.

Færa á þjónustu heilsugæslu og öldrunarþjónustu til sveitarfélaga enda hefur það tekist vel þar sem það hefur verið gert. Í því sambandi mætti hugsa sér að bæjarfélagið þyrfti að standa straum af kostnaði við að legu sjúklinga, s.s. eldri borgara, á sjúkrahúsum eftir að meðferð þeirra lýkur þar. Við það myndast hvati hjá bæjarfélögum að byggja hjúkrunarheimili þar sem hvert rúm er margfalt ódýrara en rúm á sjúkrahúsum. Nú er of hátt hlutfall sjúkrahúsrúma notuð til að sinna einstaklingum sem ættu frekar heima á hjúkrunarheimilum ásamt allt of löngum biðlista eftir plássi á hjúkrunarheimilum.

Skoða ber einnig þá kosti að hafa hjúkrunarheimili í stærri einingum en nú er gert. Við slíkt myndast forsendur fyrir stærðarhagkvæmni og samnýtingu á þjónustu s.s. íþróttaaðstöðu, félagsstarf, endurhæfingu o.s.frv. Þjónustuíbúðir aldraða ættu einnig heima á slíku svæði og myndu íbúar þeirra njóta góðs af umræddri þjónustu. Þörfum maka sem þurfa á mismikilli umönnun væri einnig mætt með nálægð þjónustuíbúða aldraða við hjúkrunarheimili.
Grunnskylda samfélagsins
Það kemur á óvart við að heimsækja sjúkrastofnanir á Íslandi hve mikið er um gjafir frá einstaklingum og félagasamtökum. Hjá mörgum heilbrigðisstofnunum hafa flest tæki og búnaður verið keypt fyrir gjafafé. Heilbrigðisþjónusta á Íslandi væri ekki sjón að sjá án velvilja einstakra Íslendinga síðustu áratugi. Þótt Íslendingar hafi sýnt mikla gjafmildi í garð heilbrigðisþjónustunnar þarf því miður meira til. Velferðarkerfi, sem býr við forgangsröðun núverandi ríkisstjórnar, þarf sem aldrei fyrr á venjulegum borgurum að halda. Það þarf því þjóðarátak til að koma heilbrigðismálum þjóðarinnar á réttan kjöl. Sérstaklega þegar breytt aldurssamsetning þjóðarinnar er höfð í huga. Samkvæmt Hagfræðistofnun Háskóla Íslands mun hlutfall eldri borgara miðað við þá sem eru á vinnualdri tvöfaldast næstu 50 árin.

Það er grunnskylda samfélagsins að sinna sjúkum og slösuðum samborgurum sómasamlega ásamt því að tryggja viðunandi úrræði fyrir aldraða. Á meðan þessir hlutir eru í ólestri þá getur ríkisvaldið erfiðlega réttlætt önnur útgjöld.

Verðsamráð í pólitísku ljósi

Verðsamráð er einn alvarlegasti glæpur viðskiptalífsins gegn neytendum og hinum frjálsa markaði. Sumir hafa sagt að ekki eigi að ræða meint samráð olíufélaganna og stjórnenda þeirra fyrr en lokaskýrsla Samkeppnisstofnunar liggur fyrir. Þetta er röng nálgun á máli sem sannarlega er þörf á að ræða. Hins vegar á ekki að fella dóma yfir einum eða neinum fyrr en að niðurstaða málsins liggur fyrir.
Umræðan borgar sig

Sakir mikillar umræðu og þrýstings, m.a. frá stjórnmálamönnum, hefur ríkislögreglustjóraembættið komið að málinu með formlegum hætti eins og embættið vildi þótt lög krefjist þess ekki. Í raun kveða lög um meðferð opinbera mála á um að lögreglan skuli hafa afskipti af málum ef grunur er um refsivert brot hvort sem henni hefur borist kæra eða ekki. Í þessu máli lá ekki einungis fyrir grunur um refsivert brot heldur játningar forstjóra eins olíufélaganna í blöðunum.
Það er því óskiljanlegt af hverju ríkislögreglustjóri hefur ekki þegar hafið rannsókn. Áður en umræðan hófst hafði ríkislögreglustjóri ákveðið að gera ekkert þrátt fyrir að hafa fengið upplýsingar um málið frá Samkeppnisstofnun fyrir meira en mánuði. Það er lykilatriði að rannsókn lögregluyfirvalda hefjist sem fyrst þar sem hún ein rýfur fyrningarfrestinn.
Grænmetismálið er víti til varnaðar en þar reyndust alvarleg afbrot fyrnd. Það eru mýmörg dæmi þess að lögreglan rannsaki mál samhliða eftirlitsstofnun og má þar nefna skattamál. Umræðan mun einnig skila neytendum ávinningi því nú þegar hafa tvö ný fyrirtæki lýst áhuga að koma á bensínmarkaðinn og hefur annað þeirra flýtt sínum áformum.
Pólitísk ábyrgð ríkisstjórnarflokkanna

Mál olíufyrirtækjanna snerta hins vegar ekki einungis slæmt viðskiptasiðferði, meint lögbrot og siðblindu heldur eru ýmsir pólitískir fletir á málinu. Samkeppnisstofnun hefur búið við fjársvelti af hálfu ríkisstjórnarinnar. Hér er því um að ræða pólitíska ábyrgð á seinagangi málsins og þar af leiðandi pólitíska ábyrgð á hugsanlegri fyrningu þessara brota.
Forsætisráðherra sagði á blaðamannafundi að hann hafi skynjað að eitthvað óeðlilegt hafi verið í gangi. Í ljósi þeirra ummæla er fróðlegt að velta því fyrir sér hvers vegna hann gerði ekkert til að efla Samkeppnisstofnun eins og sárlega þurfti. Rannsókn samkeppnisyfirvalda á tryggingarfélögunum hefur nú staðið í 6 ár og hugsanlega hafa sakir fyrnst þar vegna þessa fjársveltis.
Mikilvægt er að hafa í huga að forstjórar og stjórnarmenn olíufélaganna eru ekki einhverjir menn úti í bæ. Allir þessir menn hafa haft mikla pólitíska vigt og hafa tekið virkan þátt í landsfundum Sjálfstæðisflokksins og Framsóknarflokksins, sumir í áratugi, og mótað stefnu þessara flokka með beinum hætti. Svo þegar málið er hvað mest í fjölmiðlum og svara er þörf láta þessir einstaklingar ekki ná í sig, m.a. vegna þess að þeir eru á laxveiðum á kostnað almenningshlutfélaga.
Stjórnarmenn olíufélaganna bera mikla ábyrgð á þessum meinta þjófnaði frá almenningi og fyrirtækjum í landinu. Hlutafélagalögin eru mjög skýr varðandi ábyrgð stjórnarmanna og starfa forstjórar í þeirra umboði. Oft eru þetta sömu mennirnir sem sitja í stjórnum olíufyrirtækjanna og í þeim fyrirtækjum sem á að hafa verið svindlað á. Hluthafar þessara fyrirtækja verða að spyrja sig hvort þessum mönnum sé stætt að sitja lengur í stjórnum þeirra. Flestir þessara stjórnarmanna hafa lengi verið forystumenn í Sjálfstæðisflokknum.
Það er einnig með ólíkindum að þáttur fyrrum millistjórnanda sé orðið að aðalatriði í málinu. Forstjórarnir og stjórnarmennirnir sem bera bæði siðferðilega og lagalega ábyrgð í málinu virðast sleppa frá umræðunni. Að sjálfsögðu ber Þórólfur Árnason ábyrgð á sínum gjörðum sem millistjórnandi og hann hefur nú gert hreint fyrir sínum dyrum að hans mati. Það er meira en hinir raunverulegu ábyrgðarmenn málsins hafa gert.
Sjálfstæðisflokkur gegn Samkeppnisstofnun

Það er ein stjórnmálahreyfing í landinu sem hefur ályktað um að leggi skuli niður Samkeppnisstofnun og það er ungliðahreyfing Sjálfstæðisflokksins. Þessi hreyfing á nú málsvara á Alþingi. Forystumenn Sjálfstæðisflokksins hafa lengi fundið starfi samkeppnisyfirvalda allt til foráttu. Verslunarráð, sem hefur lengi átt fulltrúa í þingflokki Sjálfstæðisflokksins, hefur margoft amast við Samkeppnisstofnun og sama hafa Samtök atvinnulífsins gert en báðum þessum samtökum er stjórnað að mestu leyti af forystumönnum Sjálfstæðisflokksins.
Sinnuleysi og fjársvelti ríkisstjórnarinnar í málefnum samkeppnismála í landinu sýnir vel hugmyndafræðilegan ágreining milli Sjálfstæðisflokks og Samfylkingarinnar. Það skulu kjósendur muna.
Þetta mál er alvarlegt fyrir viðskiptalífið og er atlaga að frjálsum markaði. Nánast allir ábyrgðarmenn þessa máls tengjast einum stjórnmálaflokki, Sjálfstæðisflokknum. Aðeins einn flokkur telur að ekki eigi að beita háum sektum í samráðsmálinu og það er Sjálfstæðisflokkurinn. Aðeins einn flokkur hefur amast yfir umræðunni og telur að leki upplýsinga til fjölmiðla sé alvarlegri en sjálfur glæpurinn og það er Sjálfstæðisflokkurinn. Aðeins einn flokkur hefur barist hatramlega gegn því að sett séu lög um fjármál stjórnmálaflokkana og það er Sjálfstæðisflokkurinn.
Þegar á hólminn er komið er Sjálfstæðisflokkurinn ekki málsvari frjálsar samkeppni og frjáls framtaks heldur varðhundur sérhagsmuna hinna fáu.

Hafa skal það sem sannara reynist um ESB

Í aukinni umræðu um hugsanlega aðild Íslands að Evrópusambandinu (ESB) heyrast of margar rangfærslur um ESB sem er ágætt að rifja upp.
Oft er sagt að ESB sé lokaður klúbbur ríkra þjóða sem séu varin með háum tollamúr og þeim sé sama um hin fátækari lönd. Þetta er alrangt enda er ESB og aðildarríki þess langstærsti veitandi þróunaraðstoðar í heiminum. ESB og aðildarrríki þess veita 55% af allri opinberri þróunaraðstoð í heiminum og meira en 75% af allri fjárhagsaðstoð. ESB hefur einnig samþykkt að leyfa tollalausan innflutning á markaði sína af öllum vörum nema vopnum frá 48 fátækustu löndum heims.
ESB og Sýslumaðurinn í Hafnarfirði
Það er algengt er að andstæðingar aðildar vísa til þess að ESB sé risavaxið skriffinnskubákn með óteljandi starfsmönnum. Hið rétta er að ESB hefur færri starfsmenn en breska umhverfismálaráðuneytið. Nánast þriðji hver starfsmaður ESB vinnur við þýðingar vegna þeirrar meginreglu ESB að þegnar aðildarríkja ESB geti nálgast ákvarðanir ESB á sínu eigin tungumáli. Ef ESB væri stofnun á Íslandi hefði það um 19 starfsmenn eða svipað marga og Póst og fjarskiptastofnun og litlu fleiri starfsmenn en Sýslumaðurinn í Hafnarfirði.
Um hina meintu staðalárátta ESB er hið rétta að ESB hefur ekki sett neina staðla sjálft heldur hefur ESB samið við frjáls staðlasamtök sem eru mynduð af viðkomandi hagsmunahópum. Fyrirtækin sjálf vilja þessa staðla en þeir eru einungis viðmiðanir til að auðvelda viðskipti milli landa og ná fram hagkvæmni í framleiðslu. Með samræmingu staðla er hægt að lækka viðskiptakostnað til muna. Í stað 15 mismunandi reglna um alla mögulega hluti hefur ESB stuðlað að því að ein regla gildi á markaðinum, viðskiptalífinu og neytendum til mikils hagræðingar. Ein mynt og samræmdar reglur eru til mikilla bóta í viðskiptum.
Landsbyggðin hagnast af ESB
Iðulega er því haldið fram að við inngöngu Íslands í ESB myndi allt fyllast hér af spænskum togurum og öðrum ESB fiskiskipum sem myndu þurrausa miðin okkar. Þetta er alrangt. Sjávarútvegsstefna ESB er byggð á veiðireynslu síðustu ára. Ekkert ríkja ESB hefur veitt svo neinu muni í íslenskri landhelgi undanfarna tvo áratugi og því hafa önnur ríki enga veiðireynslu í íslenskri lögsögu. Ekkert erlent fiskiskip kæmi til veiða við Ísland þótt við yrðum aðilar að ESB. Við inngöngu Íslands inn í ESB munu Íslendingar áfram sitja einir að öllum veiðum í íslenskri lögsögu. Sérhvert aðildarríki ræður síðan hvernig það ráðstafar sínum veiðiheimildum og ríkin sjálf annast eftirlit.
En munu ekki erlend fyrirtæki kaupa upp íslensk sjávarútvegsfyrirtæki og flytja verðmætin beint út úr landi? Nei, slíkt getur ekki gerst þar sem við inngöngu Íslands í ESB verða allar útgerðir hérlendis að hafa svokölluð raunveruleg efnahagsleg tengsl við Ísland. Það er eitt af meginmarkmiðum sjávarútvegsstefnu ESB að afrakstur veiðanna komi því fólki til góða sem reiðir sig á þær. Daglegur rekstur fiskiskipa verður að vera á Íslandi og hagnaður veiðanna verður að fara í gegnum íslenskt efnahagslíf.
Eins og sjávarútvegsstefna ríkisstjórnarinnar er núna er ekkert sem hindrar að verðmæti af Íslandsmiðum fari beint úr landi. Aðild Íslands að ESB kæmi því landsbyggðinni mjög til góða.
Er Danmörk ófullvalda ríki?
Hvað er með íslenskan landbúnað? Mun hann ekki líða undir lok við aðild að ESB? Hér er enn einn misskilningurinn á ferðinni. Samkvæmt skýrslu utanríkisráðherra frá árinu 2000 er gert ráð fyrir að við inngöngu Íslands í ESB myndi íslenskum bændum sem stunda sauðfjárbúskap, mjólkurframleiðslu og nautgriparækt geta vegnað svipað og nú er. Tekjur íslenskra sauðfjárbænda yrðu þó líklega hærri. Svína-, kjúklinga- og eggjaframleiðsla yrði erfiðari fyrir íslenska framleiðendur nema veittur yrði innlendur stuðningur svipaður þeim sem Svíar og Finnar gerðu gagnvart sinni framleiðslu þegar þeir gengu í ESB.
Fjarlægðarvernd og krafan um ferskleika og gæði myndar eftirspurn sem gerir það kleift að verð á íslenskum landbúnaðarvörum gæti verið hærra en er í öðrum Evrópulöndunum. Þó er það alveg ljóst að matvælaverð myndi stórlækka við inngöngu í ESB en slíkt gerðist einmitt þegar Svíar og Finnar gengu í sambandið 1995.
Landbúnaðarstefna ESB er ekki neitt til að hrópa húrra fyrir en landbúnaðarstefna Íslands ríkisstjórnar Davíðs Oddssonar er enn vitlausari og dýrari. Við aðild að ESB fá íslenskir bændur kærkomið tækifæri til að nýta sína hlutfallslegu yfirburði og ná fram nauðsynlegri hagræðingu. Þeim veitir ekki að því en núverandi ríksstjórnarstefna hefur skilað bændum í þá stöðu að vera lægst launaða stétt landsins.
Að lokum er fullyrðingin um að Ísland myndi missa fullveldi sitt við aðild að ESB. ESB er samband fullvalda og sjálfstæðra þjóða. Dettur einhverjum í hug að Danmörk eða Bretland séu eitthvað minna sjálfstæð en Ísland? Nú þegar þarf Ísland að taka yfir um 80% af öllum lögum og reglum ESB vegna EES-samningsins án þess að hafa nokkur áhrif á ákvarðanatökuna. Aðild Íslands að ESB er því hluti af sjálfstæðisbaráttu en ekki fullveldisafsal. Reynslan og rannsóknir sýna að smáríkjum hefur vegnað mjög vel innan Evrópusambandsins.
Andstaðan gegn aðild Íslands að ESB byggir oft á vanþekkingu eins og hér hefur verið sýnt fram á. Andstaðan byggist einnig oft á hræðslu við breytingar og frjáls viðskipti. Það er hvorki tilviljun né heimska að nær allar þjóðir í Evrópu hafa kosið að gerast aðilar að ESB.

Breytum og virðum stjórnarskrána

Íslendingar þurfa í náinni framtíð að huga að breytingum á stjórnarskránni. Það er hins vegar ekki einfalt að breyta stjórnarskránni þar sem slíkar breytingar þurfa samþykki tveggja þjóðþinga. Um leið og breyting á stjórnarskrá er samþykkt þarf að rjúfa þing og kjósa að nýju. Oft eru þó stjórnarskrárbreytingar gerðar í lok kjörtímabils þannig að ekki þurfi að rjúfa þing. Síðan þarf hið nýja þing að samþykkja breytingarnar óbreyttar.
Nú þegar þarf að breyta stjórnarskránni
Ef að aðild Íslands að Evrópusambandinu verður þarf að breyta stjórnarskránni í þá átt að stjórnvöld geti framselt hluta af fullveldi sínu til yfirþjóðlegra stofnana. Stjórnarskrár hinna Norðurlandanna hafa að geyma slíka heimild.
Hugsanleg aðild Íslands að Evrópusambandinu er ekki það eina sem kallar á stjórnarskrárbreytingu. Hið síkvika eðli EES-samningsins kallar beinlínis á hana nú þegar þar sem samningurinn virðist nú leiða af sér afsal af hluta af okkar fullveldi.
Vegna EES-samningsins þurfa Íslendingar að taka yfir um 80% af allri löggjöf Evrópusambandsins án þess að hafa nokkuð um það að segja. Það er löggjöf ESB að þakka að íslenskt samfélag hefur tekið þeim miklu stakkaskiptum undanfarinn áratug. Nánast allar breytingar á viðskipta-, samkeppnis-, umhverfis-, neytenda- og vinnuréttarlöggjöfinni eru vegna skuldbindinga EES-samningsins.
Hæstiréttur Íslands hefur einnig staðfest þetta framsal á fullveldi í svokölluðum Erlu Maríu dómi sem féll 16. desember 1999 þar sem fallist var á þá röksemd að EFTA-ríki geti orðið skaðabótaskylt ef lög Evrópusambandsins eru ekki lögleidd á réttan hátt í innlendan rétt viðkomandi ríkis.
Burtséð frá afstöðunni til ESB-aðildar væri það ábyrgðarleysi af hálfu stjórnvalda að gera ekki nauðsynlegar stjórnarskrárbreytingar á kjörtímabilinu.
Íslensk stjórnvöld ættu að nýta tækifærið og lögleiða aðrar tímabærar breytingar á stjórnarskránni í lok kjörtímabilsins.
Jafnræði þegnanna ekki í reynd
Það eru einnig nokkur stjórnarskrárákvæði sem íslensk stjórnvöld virðast hvorki virða að fullu né starfa í anda þeirra. Jafnræðisregla stjórnarskráinnar er ein af undirstöðureglum íslensks samfélags og hún hefur sífellt fengið meira vægi hjá dómstólum landsins. Í stað þess að vera nær eingöngu formregla er jafnræðisreglan orðin að efnisreglu sem veitir borgurunum áþreifanlegan rétt. Þó eru til dæmi þess að fólk njóti ekki fulls jafnræðis.
Í upptalningu jafnræðisreglunnar er ekki nefnt bann við mismunun vegna kynhneigðar heldur einungis vegna stöðu að öðru leyti. Þessu þarf að breyta enda grundvallaratriði. Samkynhneigðir einstaklingar hafa ekki sama rétt og gagnkynheigðir til frumættleiðinga og tæknifrjóvgana og verður það að teljast brot á jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar.
Stjórnarskráin sjálf mismunar trúfélögum í landinu. Það er óeðlilegt að eitt trúfélag hafi forréttindi og vernd umfram önnur samkvæmt þeirri sömu stjórnarskrá sem kveður á um að allir skuli að vera jafnir fyrir lögum óháð því hvaða trú þeir aðhyllast.
Atkvæði kjósenda hafa mismikið vægi í alþingskosningum eftir búsetu. Það hlýtur að vera grundvallarréttur hvers borgara í kosningum að atkvæði hans vegi jafnþungt og annarra samborgara hans.
Enginn ráðherra axlar pólitíska ábyrgð
Í 2. gr. stjórnarskrárinnar kemur vel fram skýr þrískipting ríkisvaldsins sem í raun virkar þó ekki alltaf. Alþingi á að vera handhafi löggjafarvalds og eftirlitsaðili með framkvæmdarvaldinu. Það væri því skynsamleg breyting að ráðherrar segðu af sér tímabundið þingmennsku á meðan þeir gegna ráðherraembættum.
Í 14. gr. gerir stjórnarskráin ráð fyrir svokallaðri ráðherraábyrgð. Í reynd er slík ábyrgð þó ekki til staðar. Stjórnarskráin segir að landsdómur skuli dæma í slíkum málum en landsdómur hefur aldrei verið kallaður saman á Íslandi.
Það er misskilningur að halda að ráðherraábyrgð eigi aðeins að koma til framkvæmda þegar ráðherrar eru sekir um ásetningsbrot í starfi sínu. Refsiábyrgð kemur til í slíkum tilfellum en ráðherraábyrgð snýst um að axla pólitíska ábyrgð á þeim málaflokki sem heyrir undir viðkomandi ráðherra og þá skiptir ásetningur ekki máli. Ráðherrar axla aldrei pólitíska ábyrgð hérlendis en erlendis er algengt að ráðherra segi samstundis af sér ef misfellur koma í ljós innan hans valdsviðs.
39. gr. stjórnarskráinnar færir Alþingi ríkt eftirlitshlutverk með svokölluðum þingmannanefndum. Þrátt fyrir að mörg tilefni, s.s. í Landssímamálinu, hafi verið til að skipa slíkar nefndir hafa tillögur þess efnis ekki verið samþykktar í meira 48 ár.
Í 76. gr. segir m.a. að öllum, sem þess þurfa, skuli vera tryggður í lögum réttur til aðstoðar vegna sjúkleika, örorku, elli, atvinnuleysis, örbirgðar og sambærilegra atvika. Þessi stjórnarskrárbundni réttur einstaklinga er í mörgum tilfellum ekki virtur. Velferðarkerfið á ekki að vera háð geðþóttaákvörðunum stjórnmálamanna því stjórnvöld hafa stjórnarskrárbundnar athafnaskyldur gagnvart þeim sem minna mega sín, eins og staðfest var í Öryrkjadómi Hæstaréttar.
Það þarf að verða lifandi umræða meðal almennings og stjórnmálamanna um æðstu lög okkar. Lögin og ekki hvað síst stjórnarskráin mynda ramma um samfélagið sem við lifum í og viljum lifa í. Stjórnarskráin kemur því öllum við.

Það þarf að þyngja dóma í ofbeldismálum

Fréttir af dómsniðurstöðum verða oftar en ekki tilefni umræðu og undrunar almennings. Oft er ríkt tilefni til slíks þar sem dómarastétt landsins virðist með reglulegu millibili gróflega misbjóða réttlætiskennd þjóðarinnar.
Á síðustu vikum féllu mjög umdeildir dómar sem gefa innsýn í dómskerfi Íslendinga. Með viku millibili dæmdi Héraðsdómur Reykjavíkur karlmann í fimm mánaða skilorðsbundið fangelsi fyrir að skemma umferðarmyndavél og annan karlmann í sex mánaða skilorðsbundið fangelsi fyrir að hafa samræði við 15 ára stúlku með ólögmætri nauðung. Vissulega er erfitt er að bera saman tvo dóma með mismunandi málsaðstæðum en þrátt fyrir það er algjörlega óskiljanlegt hvernig hægt er að komast að lokum að svo til sömu dómsniðurstöðu við að eyðileggja umferðarmyndavél ríkisins annars vegar og að neyða 15 ára barn til samræðis með ofbeldisfullum hætti hins vegar.
Dómur í svokölluðu Hafnarstrætismáli hefur ennfremur vakið mikla reiði en þar voru tveir karlmenn dæmdir í 2 og 3 ára fangelsi fyrir að verða ungum manni að bana með tilefnislausri og fólskulegri árás. Til eru dæmi um að einstaklingar hafi fengið sambærilega dóma fyrir að draga að sér fé með ólögmætum hætti.
Fjölmargir dómar í málum gegn nauðgurum hafa sömuleiðis hneykslað Íslendinga undanfarin ár fyrir óskiljanlega væga meðhöndlun dómara á slíkum glæpamönnum. Dómar í kynferðisbrotamálum gegn börnum hafa svo iðulega skilið fólk eftir orðlaust og ekki aðeins aðstandendur.
Refisramminn er alls ekki nýttur
Refsiramminn í ofbeldismálum sem leiða til dauða eða eru mjög gróf er mjög rúmur eða allt að 16 ára fangelsi. Hámarksrefsing fyrir nauðgun er einnig 16 ára fangelsi en fyrir 1992 gat nauðgun varðað ævilöngu fangelsi. Refsiramminn fyrir kynferðismök við barn er allt að 12 ára fangelsi og fyrir sifjaspell er allt að 10 ára fangelsi. Af þessum refsiheimildum sjást skýr skilaboð löggjafans til dómstólanna. Alþingi sem löggjafi setur lögin og ákveður refsiheimildir. Það er síðan dómstólanna að dæma eftir þeim lögum samkvæmt stjórnaskrá en í ofbeldis- og kynferðismálum virðist dómarastéttin staðráðin í því að líta framhjá hluta refsiheimildanna sem lögin kveða á um.
Í kjölfar mikillar umræðu um fíkniefnadóma hefur 10 ára hámarkið í slíkum málum verið fullnýtt og fyrir skemmstu var það hækkað upp í 12 ár sem einnig hefur verið nýtt. Af hverju er refsiramminn nýttur í slíkum málum en ekki í ofbeldis- og kynferðismálum sem varða talsvert meiri hagsmuni og valda iðulega miklu meira tjóni á lífi og sál þeirra sem fyrir brotunum verða?
Ein helsta röksemd þess að erfitt sé að þyngja dóma er að samræmi verði að vera á milli dóma fyrir svipaða glæpi. Með þeim rökum mun réttlætiskennd þjóðarinnar í ofbeldis- og kynferðisbrotum hins vegar aldrei vera fullnægt. Kannanir Ragnheiðar Bragadóttur, lagaprófessors, á dómum Hæstaréttar árin 1977-2002 leiddi í ljós að dómar í nauðgunarmálum hafa almennt ekki verið að þyngjast þrátt fyrir skýran vilja almennings og rúmar refsiheimildir löggjafans í þá átt.
Dómarar hunsa löggjafann og réttlætisvitund þjóðarinnar
Það er kominn tími til að dómarar landsins brjóti upp þetta óeðlilega ástand og þyngi dóma í ofbeldis- og kynferðisbrotum með markvissum hætti í samræmi við lögin. Það gengur ekki til lengdar að dómarastétt landsins hunsi með öllu bæði réttlætisvitund þjóðarinnar og skilaboð löggjafans með þeirri réttlætingu að svona hafi þetta ætíð verið.
Það er skýr lína milli löggjafar- og dómsvalds. Hins vegar höfum við séð að pólitísk umræða getur haft áhrif á dómaþróun og eru æ þyngri dómar í fíkniefnamálum dæmi um það. Að sjálfsögðu er ekki verið að mælast til þess að dómarar hlusti eingöngu á dómstól götunnar en dómarar eiga ekki að getað litið alveg framhjá breyttu viðhorfi þjóðarinnar.
Siðferðismat þjóðarinnar hefur breyst til muna á undanförnum áratugum og t.d. væri dæmt allt öðruvísi fyrir blygðunarbrot nú heldur en fyrir sama blygðunarbrot fyrir 30 árum. Eitt sinn var talið að eiginmaður gæti ekki nauðgað eiginkonu sinni og nauðgunarákvæði hegningarlaga var kynbundið þannig að það tók aðeins til kvenna. Með breyttum viðhorfum hefur þetta sem betur fer breyst.
Dómurum ber því að hlusta eftir breyttri réttlætiskennd þjóðarinnar og siðferðismati. Í öllu tali um samræmi milli dóma í svipuðum málum gleymist oft að samræmi þarf að vera milli mismunandi brotategunda að teknu tilliti til alvarleika þeirra. Þótt það komi sumum dómurum á óvart þá finnst þjóðinni það vera alvarlegri glæpur að nauðga barni en að draga að sér fé.
Réttlætið þarf að sjást
Það er ekki nóg að ná fram réttlætinu heldur þarf það einnig að sjást að réttlætinu hafi verið fullnægt. Dómar í ofbeldis- og kynferðisbrotum uppfylla hins vegar hvorugt skilyrðanna.
Vægir dómar í alvarlegum málum stuðla ekki einungis að vantrausti á einum af mikilvægustum stofnunum samfélagsins sem dómstólarnir eru heldur særa þeir réttlætiskennd einstaklinganna sem gætu freistast til þess að taka lögin í sínar eigin hendur.
Það þarf að fara fram opinská umræða um hvaða leið á að fara í refsimálum. Almenningur, stjórnmálamenn og lögfræðingar eiga að taka fullan þátt í þeirri umræðu. Réttlátir og sanngjarnir dómar eru hagsmunamál allra.

Busi á Alþingi

Það er einkennileg tilfinning að taka sæti á Alþingi í fyrsta skiptið. Hátíðleiki í bland við spennu setur mark sitt á þingsetninguna. Það voru ekki margir að fylgjast með þingsetningunni á Austurvelli og gaf það til kynna að líklega er fólk búið að fá nóg af pólitík í bili eftir langa og harða kosningabaráttu.
Reynslan sýnir að það getur borgað sig að bjóða kórum á fundi því með því er góð mæting tryggð. Sama má e.t.v. segja um þingsetninguna og heiðursverði lögreglunnar sem raða sér í tugatali í kringum þingmennina.
Soprano´s aftur á dagskrá
Fyrsti dagurinn á þingi varð alls ekki eins og við var að búast. Starf kjörbréfanefndar sem venjulega tekur um 5 mínútur stóðu á aðra klukkustund og endaði með klofningi. Í kjölfar þess tóku við miklar umræður um álit nefndarmanna. Nýjum þingmanni kom hins vegar á óvart að einungis einn stjórnarþingmaður tók þátt í umræðunni um jafnalvarlegt mál og lögmæti kosninganna. Meira að segja nýir og ungir þingmenn ríkisstjórnarflokkanna sátu stilltir og prúðir og fylgdu hinni langlífu flokkslínu. Ekki glæsileg byrjun það.
Vegna hinar sögulegu umræðu um kjörbréf þingmanna varð margt öðruvísi en venja er. Hringt var upp í sjónvarp á elleftu stundu og stefnuræðu forsætisráðherra frestað um einn dag. Soprano´s var settur aftur á dagskrá svo þjóðin gæti horft á alvöru baktjaldarmakk og hasar, henni eflaust til mikils léttis.
Undirritun drengskaparheitis nýrra þingmanna er stór stund hjá hverjum busa á þingi. Hins vegar frestaðist það eins og margt annað þennan daginn. Vegna þessa héldu umboðslitlir þingmenn sínar jómfrúarræður án nokkurrar skjalfestrar hollustu við stjórnarskrána.
Reykfyllt bakherbergi
Ný kynslóð hefur nú sest á Alþingi og hafa aldrei eins margir ungir einstaklingar tekið sæti saman á Alþingi. Sú staðreynd að Framsóknarmenn eru að upplagi miðaldra hækkar reyndar meðalaldur hinna ungu þingmanna. Vonandi verða þessi kynslóðaskipti þingi og þjóð til batnaðar og frjálslynd viðhorf ungs fólks fái að leika um sali Alþingis. Þingheimur ætti að nýta tækifærið með nýju fólki og breyta úreltum starfsvenjum þar en óeðlilegur og óskilvirkur vinnutími bitnar mjög á ungu fjölskyldufólki.
Alþingi hefur lengi þótt vera furðulegur vinnustaður. Störfin þar eru undir smásjá fjölmiðla og þjóðarinnar. Almenningsálitið er sveiflukennt og lýtur oft svipuðum lögmálum og kenningin um fiðrildið í Kína sem veldur stormi í Kansas.
Í Alþingishúsinu er að finna mörg lítil hliðarherbergi en eftir einungis einn dag á Alþingi hefur tilgangur þeirra runnið upp fyrir mér. Þar eru haldnir hinir mýmörgu plottfundir sem ráða oftar en ekki úrslitum í málefnum lands og lýðs. Þetta eru hin margfrægu reykfylltu bakherbergi en á tímum tóbaksvarnarlaga hefur reykurinn vikið fyrir sódavatnsflöskum og tyggjópökkum.
Á Alþingi er tekist á um hugmyndir og lífsskoðanir. Markmið þingmanna eru ekki ólík en leiðirnar eru langt frá því að vera sambærilegar. Á Alþingi má finna allt frá grænum sósíalistum í anda liðinna tíma til harðra kapítalista sem lifa í vélrænum draumaheimi.
Enginn friður á salerninu
Þrátt fyrir tæplega 100 manna starfslið Alþingis og rúmlega 60 þingmenn fær maður þá tilfinningu að þetta sé lítið samfélag. Vinabönd verða oft tryggari milli pólitískra andstæðinga en milli flokksystkina. Flestir þingmenn eru líflegir og glaðir fyrir utan einn og einn úr ráðherraliðinu sem eru þungbúnir á svip enda dagar sumra þeirra taldir. Allir þingmenn hafa það á tilfinningunni að þeir séu sérstakir og geti gert meira gagn en aðrir en hvort þjóðin er því sammála eða ekki er allt önnur saga.
Það er gaman að vera orðinn hluti af þessu samfélagi og ég er mjög þakklátur því fólki sem kom mér þangað. Ekki skemmir það fyrir að aldrei í sögunni hefur hérlendis nokkur jafnaðarmannaflokkur verið eins stór og Samfylkingin er nú. Sú staðreynd setur ákveðinn svip á þingið enda rekst maður stöðugt á Samfylkingarfólk. Það er ekki einu sinni hægt að fara á salernið án þess að rekast á jafnaðarmann.

Sögulegur sigur Samfylkingarinnar

Samfylkingin vann sögulegan stórsigur í alþingiskosningunum. Í fyrsta skiptið í 70 ár nær annar flokkur en Sjálfstæðisflokkurinn að fara upp fyrir 30%. Samfylkingin hefur breytt hinu pólitíska landslagi. Samfylkingin er því orðin sú kjölfesta og forystuafl í íslenskum stjórnmálum sem að var stefnt.
Til að undirstrika góðan árangur Samfylkingarinnar er Samfylkingin orðin stærsti jafnaðarmannaflokkur á Norðurlöndum að sænska jafnaðarmannaflokkunum undanskildum.
Það eru ekki minni tíðindi að einungis munar um 2,7% stig á Samfylkingunni og Sjálfstæðisflokkunum á landsvísu. Í Reykjavík norður, kjördæmi Davíðs Oddssonar forsætisráðherra, er Samfylkingin meira að segja stærri en Sjálfstæðisflokkurinn. Í kosningunum árið 1999 var Sjálfstæðisflokkurinn um 17% stigum stærri en Samfylkingin í Reykjavík. Össur Skarphéðinsson er því fyrsti þingmaður kjördæmisins og hefur það ekki gerst í háan herrans tíð að sá aðili komi ekki frá Sjálfstæðisflokknum.
Annars staðar á landinu er Sjálfstæðisflokkurinn einnig að tapa miklu en Samfylkingin að bæta við sig. Sjálfstæðisflokkurinn býður því afhroð hvernig sem á það er litið.
Gula spjaldið á ríkisstjórnina
Framsóknarflokkurinn er einnig í sögulegu lágmarki og er tómt mál að tala um samanburð við skoðanakannanir sem hafa verið mjög sveiflukenndar fyrir alla flokka. Fylgi Framsóknarflokksins hefur ekki verið lægra í hartnær aldarfjórðung.
Í fyrsta skiptið síðan frá lýðveldisstofnun er hægt að mynda tveggja flokka ríkisstjórn án Sjálfstæðisflokksins. Ríkisstjórnin er því að fá gula spjaldið frá kjósendum.
Meirihluti Sjálfstæðisflokksins og Framsóknarflokksins hefur aldrei verið jafn lítill og nú. Það er ekki síst Framsóknarmanna að meta þessi skilaboð kjósenda og bregðast við þeim. Ingibjörg Sólrún Gísladóttir á afar stóran þátt í sigri Samfylkingarinnar og þótt það hafi verið á brattann að sækja fyrir hana í 5. sæti munaði einungis um 150 atkvæðum að hún kæmist inn sem þingmaður. Af þessu má draga þann lærdóm að hvert atkvæði skiptir máli þótt um sé að ræða fjölmennar alþingiskosningar.
Ný kynslóð á Alþingi
Fyrir utan óumdeildan sigur Samfylkingarinnar í kosningunum er einnig afar ánægjulegt sjá hversu mikið af ungu fólki kemst á þing. Þetta unga fólk kemur úr öllum flokkum og er ljóst að ný kynslóð mun láta að sér kveða á Alþingi Íslendinga. Alþingi hefur lengi verið eftirbátur þjóðþinga hinna Norðurlandaþjóðanna hvað varðar aldursskiptingu en fyrir þessar kosningar var enginn þingmaður undir 37 ára aldur.
Þótt aldur skiptir ekki öllu máli er ljóst að vegna hinnar óæskilegu aldursskiptingar Alþingis hafa málefni ungs fólks s.s. í mennta-, skatta- og húsnæðismálum sitið á hakanum. Nú verður breyting á.
Flestar konur hjá Samfylkingunni og mest endurnýjun
Endurnýjun þingmanna er langmest hjá Samfylkingunni og verður þriðjungur þingflokks Samfylkingar nýr á þingi. Hinn nýi þingflokkur Samfylkingarinnar hefur einna lægstan meðalaldur þingmanna. Samfylkingin hefur hæsta hlutfall kvenna í þingflokknum og nánast önnur hver þingkona á Alþingi á næsta kjörtímabili kemur úr Samfylkingunni. Vegna uppstillinga og prófkjara Sjálfstæðisflokksins biðu konur í Sjálfstæðisflokknum mikinn ósigur í þessum kosningum.
Við sem tókum þátt í kosningabaráttu Samfylkingarinnar erum afskaplega þakklát þeim sem studdu okkur í kosningunum. Kosningabaráttan hefur verið afar spennandi. Allir jafnaðarmenn geta verið mjög ánægðir með úrslitin og þá staðreynd að Samfylkingin er orðin að raunverulegu mótvægi við Sjálfstæðisflokkinn sem kjölfesta nýrra tíma og nýrrar hugsunar.

Innilegar þakkir

Samfylkingin vann sögulegan stórsigur í alþingiskosningunum. Í fyrsta skiptið í 70 ár nær annar flokkur en Sjálfstæðisflokkurinn að fara upp fyrir 30%. Samfylkingin hefur breytt hinu pólitíska landslagi. Samfylkingin er því orðin sú kjölfesta og forystuafl í íslenskum stjórnmálum sem að var stefnt.
Ungt fólk í Samfylkingunni fékk góða kosningu í alþingiskosningunum á laugardaginn. Katrín Júlíusdóttir, fyrrv. formaður UJ, Björgvin G. Sigurðsson, Helgi Hjörvar og undirritaður náðu öll kjöri. Það er því ljóst að frjálslynd viðhorf UJ munu heyrast á þingi á næstkomandi kjörtímabili.
Ég vil þakka öllum þeim sem gerðu þennan árangur að veruleika innilega ekki síst ungliðum UJ sem stuðluðu að sögulegum sigri Samfylkingarinnar.

Stöndum langt að baki öðrum þjóðum í menntamálum

Opinber framlög til menntamála hérlendis í samanburði við önnur OECD ríki hafa verið nokkuð á reiki. Rangar tölur birtust hjá OECD en nú hefur Hagstofan leiðrétt þær. Ef réttu tölurnar um opinber framlög til menntamála eru skoðaðar, sem eru nýjustu tölur OECD gefnar út árið 2002 og eru fyrir árið 1999, kemur í ljós að opinber framlög Íslands til menntamála námu 5,7% af landsframleiðslu. Þá var Ísland í 7. sæti af 29 OECD ríkjum.
Þessi samanburður er þó alls ekki einshlítur því það þarf að skoða hversu stór hluti þjóðarinnar er á skólaaldri. Íslendingar eru ung þjóð í samanburði við margar aðrar þjóðir og við verðum því að verja mun meira til menntamála vegna þess hve hlutfallslega margir eru á skólaaldri.
Mun minna í menntamál en Norðurlönd
Ef opinber útgjöld eru skoðuð með tilliti til hlutdeildar þjóðarinnar á aldrinum 5 ára til 29 ára kemur í ljós að Ísland er einungis í 14. sæti af 29 OECD þjóðum í framlögum til menntamála. Við erum langt að baki öðrum Norðurlandaþjóðum. Danmörk, Svíþjóð, Noregur og Finnland eru um 30% fyrir ofan okkur í framlögum til menntamála þegar tekið hefur verið tillit til aldurssamsetningar þjóðanna. Austurríki, Belgía, Kanada, Frakkland, Þýskaland, Ítalía, Nýja Sjáland, Portúgal og Sviss eru einnig fyrir ofan okkur auk hinna fjögurra Norðurlanda.
Í málflutningi Sjálfstæðismanna í kosningabaráttunni hefur mátt skilja að framlög Íslendinga til menntamála standist samanburð við nágrannaþjóðir okkar. Þegar litið er á fjárframlög hins opinbera þá er hins vegar ljóst að Ísland gerir það engan veginn. Í tölum Sjálfstæðismanna eru útgjöld einstaklinga til menntamála bætt við en ekki litið til framlaga hins opinbera eingöngu eins og ber að gera þegar litið er á árangur stjórnvalda í menntamálum. Sömuleiðis taka Sjálfstæðismenn ekki tillit til aldursskiptingar þjóðarinnar eins og rétt er að gera.
Það viðbótarfjármagn sem ríkisstjórnin telur sig hafa sett í menntamál undanfarin ár dugar ekki til að setja Ísland á stall með öðrum samanburðarþjóðum okkar. Fjármagnið, sem hefur að stórum hluta komið frá sveitarfélögunum, hefur fyrst og fremst farið í launahækkanir og að mæta að hluta fjölgun nemenda. Þetta aukafjármagn er því ekki hluti af meðvitaðri stefnumörkun stjórnvalda til að auka vægi menntunar. Eftir stendur sú staðreynd að það vantar talsvert marga milljarða króna í menntakerfið til að við getum staðið jafnfætis nágrannaþjóðum okkar.
Ógnvekjandi staðreyndir um menntamál
Á Íslandi stunda nú 81% af hverjum árgangi nám í framhaldsskólum en á öðrum Norðurlöndum er þetta hlutfall 89%. Þriðjungur nemenda hrökklast hins vegar frá námi í framhaldsskólum hérlendis. Á Íslandi hefir um 40% fólks á aldrinum 25 til 64 ára eingöngu lokið grunnskólaprófi og þar erum við í 22. sæti af 29 OECD ríkjum. Íslendingar ljúka framhaldsskólaprófi langelstir allra OECD þjóða. Um 40% íslenskra nemenda falla í samræmdum prófum í 10. bekk grunnskólans.
Mun færri stunda háskólanám hér en í nágrannalöndunum og færri hafa útskrifast úr háskóla hér hvort sem borið er saman við önnur Norðurlönd eða önnur lönd í Vestur-Evrópu. Innan við 16% aldurshópsins 25-64 ára hefur lokið háskólaprófi sem er of lágt hlutfall þjóðarinnar og er talsvert lægra en hjá þjóðum Evrópu.
Þetta er ekki glæsilega frammistaða hjá þjóð sem telur sig vel menntaða. Við rétt náum meðaltali í læsi á alþjóðavettvangi og við höfum staðið okkur illa í alþjóðlegu TIMSS könnunum.
Forgangsröðun ríkisstjórnarinnar sést vel í þeirri staðreynd að landbúnaðarkerfið fær meira fjármagn, beint og óbeint, frá hinu opinbera en það sem allir framhaldsskólar landsins og Háskóli Íslands fá samanlagt. Háskóli Íslands býr við mjög þröngan húsakost og um 600 námsmenn eru á biðlista eftir námsmannaíbúðum. Eftir nám lendir ungt menntað fólk í afar ósanngjörnu jaðarskattakerfi ríkisstjórnarinnar. Atvinnuleysi meðal ungs háskólamenntaðs fólks hefur sömuleiðis sjaldan verið eins mikið og nú enda leggur ríkisstjórnin alltof litla áherslu á verkefni sem henta slíku fólki.
Það er mikið að í íslenskum menntamálum og kominn tími til að setja þau mál í raunverulegan forgang eins og Samfylkingin ætlar að gera. Sjálfstæðisflokkurinn hefur farið með stjórn menntamála stöðugt í nánast tvo áratugi. Árangurinn er að við stöndum nágrannaþjóðunum langt að baki.

Röng forgangsröðun ríkisstjórnarinnar

Við teljum okkur lifa í góðu og ríku samfélagi. Það er ljóst að við lifum í ríku samfélagi en lifum við í góðu samfélagi? Eftir að hafa fylgst með störfum Mæðrastyrksnefndar eitt síðdegi þegar úthlutun matar og nauðsynjavara átti sér stað er ég tekinn að efast um það. Þar varð ég vitni að hörmulegu ástandi samborgara minna. Á annað hundrað manns mættu þennan miðvikudag, fólk á öllum aldri og það kom mér á óvart hversu margir voru jafnaldrar mínir, á aldrinum 18-26 ára. Eins var það sláandi að sjá þrjár kynslóðir saman, ömmu, móður og barn vera í þeirri stöðu að þurfa hjálp.
Þjáningarsysturnar örorka og fátækt
Það er ótrúleg upplifun að fylgjast með störfum Mæðrastyrksnefndar í návígi. Þarna opnaðist sú hlið mannlífsins á Íslandi sem allir þurfa að vita af. Átakanlegt var að heyra sögur þessa fólks, sem bókstaflega átti ekki í sig eða á. Upplifunin var enn sorglegri því á bak við hvern einstakling eru saklaus börn. Það má aldrei gleyma því að bak við allar tölur á hinum pólitíska vettvangi eru einstaklingar og raunverulegar þjáningar.
Þetta fólk átti það sameiginlegt að kerfið hafði brugðist þeim. Hið svokallaða velferðarkerfi dugði því og börnum þeirra alls ekki. Margir voru öryrkjar og þarna sást vel sú lína sem er á milli þjáningarsystranna örorku og fátæktar sem íslensk stjórnvöld hafa skapað.
Forgangsröðun í verki
Forsvarsmenn Mæðrastyrksnefndar eru sammála um að neyðin og þörfin hafi aukist mikið undanfarin misseri. Flestir hafa þá sögu að segja að erfiðleikarnir hafa í raun ekki byrjað fyrr en fyrir 1-3 árum síðan. Það hefur því eitthvað gerst í okkar velmegunarsamfélagi sem hefur breytt högum þessa fólks til hins verra.
Ísland er sjötta ríkasta landi í heimi. Það er því ekki þannig að íslensk stjórnvöld geti ekki aðstoðað þetta fólk. Oft þarf mjög lítið til. Stjórnmál eru ætíð spurning um forgangsröðun. Á sama tíma og við heyrum af þessu nöturlega ástandi, að fólk og barnafjölskyldur þurfi að betla mat frá hjálparsamtökum, telja íslensk stjórnvöld nauðsynlegt að eyða 900 milljónum í sendiráð í Berlín eftir að hafa eytt um 800 milljónum í sendiráð í Tokýó. Mæðrastyrksnefnd fær hins vegar hálfa milljón króna frá ríkinu. Hvers konar forgangsröðun er það og hvers konar hugsun er hjá valdhöfum þessa lands?
Hugarfar forsætisráðherrans gagnvart þessum málaflokki varð þjóðinni kunnugt þegar hann afgreiddi hið óeingjarna starf Mæðrastyrksnefndar í fréttum Ríkissjónvarpsins síðastliðið haust með þeim orðum að þar sem framboð væri af ókeypis mat væri alltaf eftirspurn og segði það því ekki mikla sögu! Það blasir hins vegar við annar raunveruleiki. Það var hins vegar ljóst að enginn var að leika sér að því að bíða í röð Mæðrastyrksnefndar í snjókomu og kulda klukkutímum saman eftir nauðsynjavörum. Neyðin og örvæntingin er augljós.
Engar afsakanir lengur
Sem ungur einstaklingur er þetta ekki mín framtíðarsýn. Ég vil ekki að börn séu dæmd til fátæktar vegna umkomuleysis foreldra og úrræðaleysis kerfisins. Ég vil samfélag þar sem allir þegnar landsins geta séð sér farborða og lifað mannsæmandi lífi. Við höfum efni á því að breyta þessu til batnaðar. Forgangsröðun ríkisstjórnarinnar snýst hins vegar um aðra hluti. Eftir 12 ára setu á valdastóli hafa menn engar afsakanir.

Röng stefna ríkisstjórnarinnar í Íraksmálinu

Vegna ákvörðunar ríkisstjórnarinnar er Ísland eitt af 30 ríkjum sem styðja stríðið gegn Írak með ótvíræðum hætti í upphafi átakanna. Það er sorglegt að íslenska ríkisstjórnin skuli með þessum hætti gera okkur að þátttakendum í stríði sem flestir þjóðréttarfræðingar telja vera ólögmætt.
Það var hugsanlega hægt að leysa deiluna á vettvangi Sameinuðu þjóðanna og ýmislegt benti til þess að skriður væri kominn á málið. Það er hins vegar ljóst að ekki var áhugi fyrir friðsamlegri lausn hjá stríðandi öflum. Markmið Sameinuðu þjóðanna og ályktun þeirra var um afvopnun Íraks en stríðið er hins vegar háð til að koma Saddam frá völdum þótt engin ályktun hafi verið gerð um slíkt. Bandaríkjaforseti setti aðeins eitt skilyrði sem hann taldi duga til að koma í veg fyrir stríð. Það var að Saddam Hussein færi frá völdum.
Mikil afturför í alþjóðasamskiptum
Þróun Íraksmálsins er mikil afturför og minnir á ástand heimsmála í upphafi 20. aldar þegar ekkert alþjóðlegt samkomulag var til og hinn sterki fékk sínu fram. Eftir lok seinni heimsstyrjaldarinnar hófst lengsta friðartímabil í sögu Evrópu sem byggðist fyrst og fremst á samvinnu þjóðanna innan Evrópusambandsins, á félagslegum umbótum og alþjóðaviðskiptum. Í Íraksmálinu var hins vegar ákveðið að fara aðra leið, leið vopnavaldsins.
Átökin í Írak hafa rofið einstaka samstöðu þjóða heims gegn hinni raunverulegri ógn sem eru hryðjuverk. Eftir 11. september stóðu nær allar þjóðir saman í baráttunni gegn hryðjuverkum. Nú er sú barátta í uppnámi og bandalög hafa klofnað vegna Íraksmálsins.
Eðlismunur á Írak og Kosovo
Stjórnmálamenn verða að reyna til hins ítrasta að komast að friðsamlegri lausn í alþjóðadeilum. Í Íraksmálinu var það ekki gert. Stríð er alltaf neyðarúrræði en það er úrræði engu að síður. Í Kosovo var alþjóðasamfélagið búið að reyna að komast að friðsamlegri lausn en niðurstaðan varð því miður að friðsamleg lausn var ekki fær. Því var skylda alþjóðasamfélagsins að grípa þar inn í með vopnavaldi.
Sumir Sjálfstæðismenn telja sig sjá einhverja samsvörun í stríðinu í Írak og í átökunum í Kosovo. Þessar aðgerðir eru hins vegar engan veginn sambærilegar. Í Kosovo var um að ræða fjöldamorð í beinni útsendingu, skipulagðar hópnauðganir og flóttamenn streymdu yfir landamærin. Alþjóðlegar stofnanir eins og NATO og ESB stóðu heil að aðgerðunum í Kosovo. Öll nágrannaríki Serbíu studdu þær inngrip ásamt á annað hundrað þjóðríkja. Stríðið í Kosovo var háð á grundvelli alþjóðlegs bandalags af mannúðarástæðum þegar öll önnur sund voru lokuð.
Í Írak er allt annað uppi á teningnum. Minnihluti þjóða heims styður stríðið gegn Írak sem er háð í mikill óþökk flestra nágrannaríkja Íraks. Almenningur í langflestum ríkjum er algjörlega andvígur stríðinu. Afvopnunareftirlit Sameinuðu þjóðanna var í fullum gangi þegar Bandaríkjamenn ákváðu að fara í stríðið. Engar alþjóðlegar stofnanir standa að baki stríðinu. Um er að ræða einhliða hernaðaraðgerðir nokkurra þjóða. Ef Ísland vill taka þátt í slíkum aðgerðum eigum við að gera það á vegum NATO og Sameinuðu þjóðanna en ekki fara út fyrir alþjóðastofnanir eins og íslensk stjórnvöld hafa nú gert. Vegna smæðar Íslands og herleysis eiga fáar þjóðir jafnmikið undir því að þjóðarréttur og alþjóðastofnanir séu virt.
Þennan mun á átökunum í Kosovo og í Írak hafa langflestar þjóðir Evrópu skilið s.s. Þjóðverjar, Frakkar, Belgar, Norðmenn, Grikkir o.s.frv. sem studdu aðgerðirnar í Kosovo en eru andvíg stríðinu í Írak. Þennan mun skilur Samfylkingin einnig. Við styðjum ekki Bandaríkin skilyrðislaust í hernaði þótt Bandaríkin séu ein helsta samstarfsþjóð Íslendinga í marga áratugi. Samfylkingin er vinveitt Bandaríkjunum og hún harmar þessa óskynsamlega stefnu vinaþjóðar.
Drögum ríkisstjórnina til ábyrgðar
Það er að sjálfsögðu enginn að tala máli Saddam Husseins enda er hann hinn mesti harðstjóri sem ber að koma frá völdum. Það var hins vegar ekki fullreynt að leysa málið á friðsamlegan hátt. Íslendingar eiga a.m.k. ekki að stuðla að hinu gagnstæða eins og íslenska ríkisstjórnin gerði með stuðningsyfirlýsingu sinni við stríðið.
Ísland er fyrsta ríkið af þessu 30 ríkjum á sérstökum stuðningslista stríðsins sem heldur þingkosningar. Hvort sem stríðið verður stutt eða langt skulum við sýna það í verki, ekki bara fyrir okkur sjálf heldur fyrir umheiminn, að íslenskur almenningur gleymir þeim ekki sem gerðu þjóðina að þátttakanda í þessu ólögmæta stríði.

Auknar álögur ríkisstjórnarinnar á einstaklinga

Frambjóðandi Sjálfstæðisflokksins, Birgir Ármannsson, svarar 3. mars grein minni í Morgunblaðinu frá 27. febrúar um stöðu skattamála eftir 12 ára stjórnartíð forsætisráðherra. Grein Birgis er um margt einkennileg.
Í tíð Davíðs Oddssonar hefur tekjuskattbyrði einstaklinga aukist og ekki eru efasemdir hjá neinum um það. Birgir telur hins vegar að það sé fullnægjandi skýring að tekjur hafa aukist og því sé aukin skattbyrði í góðu lagi. Því er ég ósammála. Hina auknu skattbyrði má fyrst og fremst rekja til þeirrar aðgerðar ríkisstjórnarinnar að rjúfa vísitölubindingu persónuafsláttar sem var áður en Davíð Oddsson komst til valda.
Ríkið fær stærri sneið af kökunni en áður
Það sem er þó mikilvægast í þessu sambandi er að ríkisvaldið tekur nú stærri sneið af kökunni en áður. Þetta þýðir að ríkið tekur meira af hverjum 100.000 krónum sem verða til í þjóðfélaginu árið 2001 en það gerði árið 1995. Sú staðreynd stendur óhögguð.
Skattbyrði er lykilhugtak en það er sá hluti tekna sem er greiddur í skatt. Skattbyrði einstaklinga hefur aukist hvernig sem litið er á það þrátt fyrir lækkun á prósentuhlutfalli tekjuskattsins.
Því til sönnunar að prósentubreytingar á skatthlutfalli segi alls ekki alla söguna staðfestu kollegar Birgis hjá Samtökum atvinnulífsins í 4. tbl. fréttablaðs síns árið 2001 að þrátt fyrir talsverða lækkun á tekjuskattshlutfalli hjá fyrirtækjum á síðasta áratugi hafi raunvirði tekjuskatt lögaðila farið hækkandi á þeim áratug vegna aðgerða ríksstjórnarinnar.
Önnur sláandi staðreynd stendur óhögguð. Samneyslan, sem er neysla hins opinberra sem hlutfall af landsframleiðslu, hefur aukist um rúm 13% frá 1995 til 2001. Með öðrum orðum hefur báknið aukist um rúm 13% í tíð núverandi ríkisstjórnar og því mótmælir Birgir ekki.
Afrekin eru ekki glæsileg gagnvart barnafólki
Birgi Ármannssyni finnst það vera í góðu lagi að láglaunafólk og lífeyrisþegar með laun og bætur undir 90.000 krónum á mánuði greiði um 1 milljarð króna í tekjuskatt og útsvar sem það gerði ekki fyrir tíma Davíðs Oddssonar. En það er ekki í góðu lagi og sýnir vel mismunandi hugmyndafræði frambjóðenda Sjálfstæðisflokksins og Samfylkingarinnar. Við mælum ekki bót skattlagningu á þá sem minnst mega sín í samfélaginu eins og Sjálfstæðismenn gera.
Birgir er sannfærður um að barnabætur hafi ekki verið skertar vegna aukinna útgjalda ríkisins til þeirra frá árinu 1999. Barnabætur eru nú um 36.000 kr. á ári en á sambærilegu verðlagi í janúar 2003 voru þær hins vegar um 40.000 krónur þegar núverandi ríkisstjórn tók við árið 1995. Árið 1988 voru barnabætur 46.000 kr. á sama verðlagi. Á þessu sést að barnabætur voru skertar frá því sem var og hér tala tölurnar sínu rétta máli.
Barnabætur hafa verið skertar um rúma 10 milljarða króna í tíð núverandi ríkisstjórnar með því að láta viðmiðunarfjárhæðir ekki fylgja verðlagsþróun og vegna tekjutengingar á barnabótum. Fólk fékk hærri barnabætur árið 1995 en það fær árið 2002 og fleiri fengu þær. Nú fá aðeins 11,3% foreldra óskertar barnabætur og liðlega 3% hjóna.
Eftir standa afrek ríkisstjórnar forsætisráðherrans eftir 12 ára setu að meiri skattbyrði er á einstaklingum, engar tekjuskattslækkanir urðu að raunvirði á fyrirtæki allan 10. áratuginn, báknið er stærra en nokkurn tíma áður, áður óþekkt skattheimta er lögð á láglaunafólk og bótaþega, barnabætur eru lægri, tryggingargjöld eru hærri, stórauknir skattar voru lagðir á áfengi og tóbak, loforð um 900 milljóna króna lækkun stimipilgjalda var svikið, þjónustugjöld stórjukust, síaukinn lyfjakostnaður heimilanna liggur fyrir og eitt hæsta matvælaverð heims. Þetta er reynslan af meira en áratugavaldatíð forsætisráðherrans.

Sjávarútvegi er betur borgið innan ESB

Friðrik J. Arngrímsson, framkvæmdastjóri LÍÚ, skrifar grein um ástæður þess af hverju Ísland ætti ekki að sækja um aðild að Evrópusambandinu í DV fyrir stuttu. Það hefur verið afar forvitnilegt að fylgjast með málflutningi andstæðinga aðildar að ESB undanfarin misseri.
Síbreytilegur málflutningur andstæðinga aðildar
Fyrst héldu menn því fram að hér myndi allt fyllast af spænskum togurum við aðild Íslands að ESB. En þeim var þá bent á þá staðreynd að kvótaúthlutun ESB byggist á grundvallareglunni um veiðireynslu og þar sem útlendingar hafa enga veiðireynslu í íslenskri lögssögu myndu Íslendingar fá allan kvóta í íslenskri lögssögu.
Þá breyttist málflutningurinn í þá veru að erlend stórfyrirtæki myndu kaupa upp öll íslensku sjávarútvegsfyrirtækin við aðild og flytja arðinn af Íslandsmiðum milliliðalaust úr landi og má sjá áhyggjur af slíku í grein Friðriks. En þá fengu þeir vitneskju um að samkvæmt mörgum dómum Evrópudómstólsins (s.s. Kerrmálið nr. 287/81 og Jaderowmálið nr. C-216/87) er hægt að gera kröfu um að sjávarútvegsfyrirtæki sem fá kvóta í íslenskri lögssögu hafi raunveruleg efnahagsleg tengsl við Ísland.
Þetta þýðir að hægt er að binda kvóta við skip sem hafa efnahagsleg tengsl við viðkomandi svæði sem er háð fiskiveiðunum og krefjast að daglegur rekstur og starfsemi skips sé á Íslandi og að hagnaður veiðanna fari í gegnum íslenskt efnahagslíf. Bretar, Danir og fleiri þjóðir hafa gripið til slíkra leiða og hefur sjávarútvegsráðherra Breta staðfest í samtali við Ríkissjónvarpið að það hafi reynst vel.
Við inngöngu Íslands í ESB er því hægt að gera frekari kröfur en nú er um að hagnaður af veiðum fari í gegnum íslenskt efnahagslíf. Eins og staðan er nú er ekkert sem hindrar að verðmæti af Íslandsmiðum fari beint úr landi. Aðild Íslands að ESB kæmi því landsbyggðinni beinlínis mjög til góða.
Veiðireynsla mun ráða
En þá breytist málflutningur andstæðinga aðildar aftur. Nú hét það að hinar hagstæðu reglur ESB hljóti einfaldlega að breytast í framtíðinni og hefur Friðrik áhyggjur að slíkt gerist. Við endurskoðun á sjávarútvegsstefnu ESB var hins vegar ákveðið að það skyldi ekki vera hróflað reglunni um hlutfallslegan stöðugleika sem er um veiðireynsluna enda er hún hornsteinn sjávarútvegsstefnu ESB.
Sjávarútvegsráðherrar Dana og Breta ásamt yfirmanni sjávarútvegsmála ESB, Dr. Franz Fischler, hafa staðfest að það standi ekki til að breyta reglunni um veiðireynsluna. Það þýðir ekki hræða fólk með því að segja í sífellu að allt muni breytast á versta veg þegar Íslendingar eru loks komnir í sambandið.
Deilistofnana er vel gætt
Þrátt fyrir að mikilvægustu nytjastofnar Íslands séu staðbundnir talar Friðrik mikið um deilistofna og undrar sig á samningshörku ESB þegar kemur að samningum við Íslendinga. Það hljóta þó að teljast vera mikil meðmæli með ESB hversu harðir þeir eru í samningum við þriðja ríki eins og Ísland. Ef Ísland væri aðili að ESB myndum við vilja að þeir væru harðir í horn að taka í samningaviðræðum við þjóðir utan sambandsins. Í þessu sambandi er einnig rétt að minnast þess að reglan um veiðireynslu á einnig við um deilistofna.
Nú þurfum við að reyna að semja við aðrar þjóðir um nýtingu á deilistofnum hvort sem okkur líkar betur eða verr. Það má færa gild rök fyrir því að þjóðir sem vinna eins náið saman og í Evrópusambandinu eru líklegri til að taka meira tillit til hvers annars en þjóðir sem taka ekki þátt í slíku samstarfi.
Mikill ávinningur sjávarútvegsfyrirtækja
Miklir hagsmunir eru fyrir íslensk sjávarútvegsfyrirtæki ef af aðild Íslands verður. Tollar falla niður og er Friðrik sammála að það skiptir miklu máli. Mikilvægur sjávarútvegsmarkaður í Austur-Evrópu opnast við aðild og miklir veiðimöguleikar þar sem ESB hefur samið um veiðiheimildir við strendur 27 ríkja utan ESB.
Miklir möguleikar íslenskra sjávarútvegsfyrirtækja á fjárfestingarfé myndu opnast og samkeppnisstaða þeirra stórbatna. Íslendingar eru á heimsmælikvarða í sjávarútvegi og á því hinn landlægi ótti við erlent fjármagn hvað síst við um sjávarútveginn. Íslensk sjávarútvegsfyrirtæki eiga að sjálfsögðu rétt á því að hafa val um erlent hlutafé rétt eins og önnur fyrirtæki í landinu en ekki einungis erlent lánsfé eins og staðan er nú.
Ekki góð hagsmunagæsla
Með inngöngu í ESB munu Íslendingar fá tækifæri til að móta hina sameiginlegu sjávarútvegsstefnu og tryggja þannig hagsmuni íslenskra fyrirtækja sem selja langstærsta hluta afurða sinna á Evrópumarkaði. Það er minnimáttarkennd að telja að við verðum áhrifalaus innan ESB. Ríki sem einbeita sér að tilteknum málum hafa mikil áhrif og er Lúxemburg dæmi um það. Sá sem situr við borðið á fundi og hefur eitthvað að segja hefur áhrif. Það gildir um ESB eins og alls staðar í samskiptum manna.
Önnur jákvæð áhrif aðildar eru að viðskipti og erlendar fjárfestingar aukast þar sem viðskiptakostnaður lækkar og viðskiptahindranir hverfa. Evran stuðlar að mun lægri vöxtum, dregur úr mismunandi hagsveiflum og eykur langþráðan gengisstöðugleika.
Það er leitt að hagsmunagæslumenn íslenskra sjávarútvegsfyrirtækja eins og Friðrik J. Arngrímsson skuli skella skollaeyrum við miklum ávinningi íslenskra sjávarútvegsfyrirtækja við aðild Íslands að ESB með hræðsluáróðri og haldlitlum rökum.

Sjálfstæðisflokkur-flokkur skattahækkana

Frambjóðandi Sjálfstæðisflokksins, Birgir Ármannsson, lýsti mikilli ánægju með þær skattalækkanir sem hann taldi Davíð Oddsson hafa staðið fyrir í blaðagrein sem birtist í Morgunblaðinu fyrir stuttu. Þetta er mikill misskilningur.
Báknið hefur stækkað
Það er margt þjóðsagnarkennt um meintar skattalækkanir á áratugi Davíðs Oddssonar. Þegar málin eru skoðuð kemur margt forvitnilegt í ljós. Heildarskatttekjur ríkisins, sem hlutfall af vergri landsframleiðslu frá 1995 til 2001, hafa hækkað úr 25,3% í 29,4% sem er um 16% hækkun. Þetta þýðir að af hverjum 100.000 krónum sem verða til í þjóðfélaginu tók ríkið áður 25.000 krónur í skatt, en tekur nú um 29.000 krónur.
Þessi skattahækkun samsvarar því að hver Íslendingur borgar rúmlega 110.000 krónum meira á ári til ríkisins. Það gerir 440.000 krónur fyrir fjögurra manna fjölskyldu. Samneyslan, þ.e. neysla opinberra aðila, var 20,8% af landsframleiðslunni árið 1995 en 23,6% árið 2001. Báknið hefur því aldrei verið stærra.
Skattbyrðin hefur aukist
Eins og hefur komið fram, t.d. í fréttaskýringum DV, hefur skattbyrði einstaklinga aukist í tíð núverandi ríkisstjórnar en ekki minnkað, m.a. vegna þess að persónuafslátturinn hefur ekki fylgt launa- og verðlagsþróun eins og hann gerði áður en Davíð Oddsson komst til valda. Skattleysismörk væru nú um 7.000 krónum hærri á mánuði ef þau hefðu fylgt launabreytingum frá 1995. Þessi aukna skattbyrði er ekki vegna sveitarfélaganna þar sem meginskýringin á auknum hlut útsvars í heildarskattbyrðinni er vegna verkefna sem ríkisstjórnin flutti til sveitarfélaganna eins og grunnskólana.
Skattbyrðin hefur aukist enn meira ef litið er til skerðinga ríkisstjórnarinnar á vaxta- og barnabótum. Barnabætur hafa lækkað um 10 milljarða króna í tíð núverandi ríkisstjórnar miðað við það fyrirkomulag sem var áður. Samkvæmt útreikningum Þjóðhagsstofnunar fyrir árið 2001 greiddi láglaunafólk og lífeyrisþegar með laun og bætur undir 90 þúsund krónum á mánuði um 1 milljarð króna í tekjuskatt og útsvar. Þessi hópur greiddi ekki tekjuskatt og útsvar fyrir tíma Davíðs Oddssonar.
Lækkun á prósentutölu segir ekki alla söguna. Tekjuskattar á fyrirtæki er nú 18% en lækkaði ekki í raun á síðasta áratug. Þar sem tekjuskattur fyrirtækja er greiddur eftir á var skatthlutfallið lagað að minnkandi verðbólgu og skattstofninn breikkaður með afnámi frádráttarheimilda. Í 4. tbl. fréttabréfs Samtaka atvinnulífisins árið 2001 segir að ,,þegar tekið er tillit til þessara atriða kemur í ljós að engin skattalækkun átti sér stað heldur sýna þessar tölur þvert á móti að raunvirði tekjuskatts lögaðila fór heldur hækkandi á síðasta áratug."
Ríkisstjórnin hækkar og hækkar skatta
Skattahækkanir ríkisstjórnarinnar við lokaafgreiðslu fjárlaga 2003 voru 3,8 milljarða króna sem m.a. birtust í um 1,8 milljaða króna hækkun á tryggingargjaldi sem kemur verst niður á þeim fyrirtækjum sem byggja afkomu sína á mannauði og hækkun á stimpilgjaldi um 900 milljón króna, en ríkisstjórnin hafði lýst því yfr að stimpilgjaldið ætti að lækka. Núverandi ríkisstjórn hækkaði sömuleiðis skatta á áfengi og tóbaki um 1,1 milljarð króna.
Fyrir utan aukna skattbyrði og skattahækkanir ríkisstjórnarinnar urðu margs konar hækkanir á þjónustu- og komugjöldum, stóraukin þátttaka sjúklinga í lyfjakostnaði og skólagjöld sem þekktust varla fyrir tíð núverandi ríkisstjórnar.
Ein af meginskýringum á hinu geysiháa matvælaverði á Íslandi er þáttur hins opinbera en matvæli er einn stærsti útgjaldaliður einstaklinga ásamt sköttum og húsnæði. Stjórnvöld viðhalda t.d. tollakerfi sem kostar íslenska neytendur um 3-4 milljarða króna árlega skv. nýlegri grein í Vísbendingu. Þetta samsvarar um 40.000-50.000 kr. á hvert heimili í landinu. Á tímabilinu 1990 til 2001 hefur matvælaverð hækkað langmest á Íslandi miðað við önnur Norðurlönd skv. upplýsingum frá forsætisráðuneytinu.
Þeirra tími er liðinn
Málflutningur Sjálfstæðismanna í efnahagsmálum er því ekki á rökum reistur og byggist fyrst og fremst á hræðsluáróðri. Miðað við hvernig efnahagsástandið var áður en Íslendingar gerðu EES-samninginn árið 1994 og fengu aukið frjálsræði og opnara hagkerfi er vel hægt að fullyrða að allar ríkisstjórnir fyrir þann tíma hafi verið á rangri braut í efnahagsmálum, bæði hægri og vinstri stjórnir. Nú er umhverfið einfaldlega allt annað.
Samfylkingin er frjálslyndur stjórnmálaflokkur sem berst m.a. fyrir því að lækka skatta á einstaklinga og auka frelsi atvinnulífs frá afskiptum stjórnmálamanna. Þegar minna en þrír mánuðir eru til kosninga og það hallar mikið á Sjálfstæðisflokkinn í skoðanakönnunum boðar forsætisráðherra skattalækkanir sem hann er búinn hafa 12 ár til að framkvæma. Reynsla undanfarinna 12 ára sýnir þó hver er hinn raunverulegi flokkur skattahækkana.

Stærsta hagsmunamálið

Matvæli er einn stærsti útgjaldaliður einstaklinganna ásamt húsnæði. Matvælaverð á Íslandi er hins vegar með því allra hæsta í heiminum. Lækkun matvælaverðs er því eitt stærsta hagsmunamál íslenskra kjósenda.
Samfylkingin stóð fyrir afar fróðlegum fundi í gærkvöldi um af hverju matvælaverð er svo hátt hér á landi eins og raun ber vitni. Frummælendur voru Jóhannes Gunnarsson, formaður Neytendasamtakanna, Elías Þorvarðarson, verslunarstjóri Nettó Mjódd og Rannveig Guðmundsdóttir, þingmaður Samfylkingarinnar. Margt athyglisvert kom fram á þessum fundi sem sýnir að ástandið hér á landi er algjörlega fyrir neðan allar hellur.
Lækkun upp á hundruðir þúsunda króna
Þótt Íslendingar hafi lengi vitað að matvælaverð hér á landi væri afar hátt má má segja að umræðan hafi opnast þegar Samfylkingin flutti þingsályktun síðastliðið haust um að skoða þyrfti ástæður hás matvælaverðs á Íslandi. Málið var þar með sett formlega á dagskrá. Í kjölfarið á því komu fram upplýsingar um að vísitala matvælaverðs á Íslandi var hæst allra Norðurlandanna árið 2001 en hún var lægst hér á landi árið 1990. Ástandið hefur því gjörbreyst á undanförnum áratug til hins verra.
Það kom einnig í ljós að matvælaverð hefði hækkað langmest og langhraðast á Íslandi og Noregi af Norðurlöndunum. Matvælaverð lækkaði hins vegar við inngöngu Svíþjóðar og Finnlands í ESB árið 1994.
Umræðan um hátt matvælaverð er því nátengd umræðunni um hugsanlega aðild Íslands að ESB. Norðmenn hafa komist að þeirri niðurstöðu að matvælaverð myndi lækka um 30% við inngöngu þeirra í ESB. Þetta myndi þýða að hver norsk fjölskylda hefði um 200.000 krónur meira milli handanna en ella.
Stóru tölurnar vantar í ESB-umræðuna
Þessar tölur vantar hins vegar í alla umræðuna um hugsanlega aðild Íslands að ESB. Þetta eru hins vegar stóru tölurnar ásamt lækkun vaxtakostnaðar en ekki þær sem hafa áhrif á ríkissjóð sem er fyrst og fremst tilfærsla á fjármunum ef af aðild verður.
Sumir telja að fákeppni sé ástæða hás matvælaverðs hér á landi og hefur forsætisráðherrann talið það vera meginskýringuna. Þó benda reglulegar verðkannanir fjölmiðlanna til þess að mikil og öflug samkeppni virðist ríkja á þessum markaði þrátt fyrir að um sé að ræða fákeppnismarkað. Fákeppni og samþjöppun spilar þó án efa mikilvægt hlutverk í verðmyndun á matvörumarkaðinum.
Matvælaverð á Íslandi hækkaði hvað mest þegar gengi krónunnar reis upp úr öllu valdi en það hefði átt að ýta verðinu niður. Þannig að skýringin á háu matvælaverði er ekki heldur gengisþróunin.
Þáttur hins opinbera er meginskýringin
Hins vegar hefur verið bent á sem skýringu á háu matvælaverði hér landi þátt hins opinbera. Stjórnvöld viðhalda tollakerfi sem í nýrri grein í Vísbendingu kemur fram að kostar íslenska neytendur um 3-4 millarða króna árlega. Þetta samsvarar um 40.000-50.000 kr. á hvert heimili í landinu. Þeim myndi svo sannarlega muna um þetta.
Hið opinbera hefur einnig neikvæð áhrif á matvælaverð vegna skatta. Matvæli skiptast í tvo flokka þar sem annar flokkurinn ber 14% virðisaukaskatt og hinn 24,5% virðisaukaskatt. Hugsunin var að nauðsynjavörur yrðu skattlagaðar í 14% þrepinu og lúxusvörurnar í 24,5% þrepinu. Í reynd virðist flokkunin vera mjög handahófskennt og eru t.d. bleyjur í efra þrepinu þrátt fyrir að allt fjölskyldufólk sé sammála um að bleyjur teljast ekki til lúxusvara. Annað dæmi um vitlausa skattlagningu er að lýsi í fljótandi formi er í neðra þrepinu en sé það í föstu formi skattlegst það með 24,5%.
Næg tækifæri til að breyta
Í vor verða haldnar alþingiskosningar. Íslenskir kjósendur eiga að nota tækifæri og láta heyra í sér varðandi eitt af sínum stærstu hagsmunamálum. Við höfum haft sama forsætisráðherrann í 12 ár og hefur hann því haft næg tækifæri til að breyta ástandinu til batnaðar. Hins vegar hefur ástandið versnað í hans tíð. Við búum ennþá við arfavitlaust og rándýrt landbúnaðarkerfi sem enginn virðist hagnast á. Tollakerfið er neytendum augljóslega mjög óhagstætt og skattlagningin mikil.
Það er ljóst að við aðild Íslands að ESB myndi matvælaverð lækka þar sem tollar á landbúnaðarvörum féllu niður. Skjótvirkasta leiðin til að ná matvælaverðinu niður væri því aðild að ESB þar sem sambandið myndi þvinga okkur í rétta átt eins og það gerði gagnvart viðskiptafrelsinu á Íslandi þegar EES-samningurinn gekk í gildi. Vilji menn hins vegar ekki fara þá leið þá verða menn að koma með hugmyndir um að ná verðinu niður með öðrum hætti og það sem meira er þá verða menn að framkvæma þær.