Frumvarp um rannsóknarnefndir liggur nú fyrir

Það er hreint með ólíkindum að stjórnvöld hafi huganlega stundað pólitískar símhleranir hjá þingmönnum og fjölmiðlum. Auðvitað þarf að rannsaka slíkar fullyrðingar í kjölinn.

Í þessu sambandi er vert að rifja upp að fyrir hálfu ári lagði ég fram á Alþingi sérstakt lagafrumvarp sem gerir ráð fyrir óháðum rannsóknanefndum. Í þessu frumvarpi eru lagðar til sérstakar málsmeðferðareglur og væri því svona rannsóknarnefnd, eins og frumvarpið gerir ráð fyrir, tilvalin í að skoða hvort pólitískar símhleranir hafi átt sér stað á tíma kalda stríðsins.
Alþingi með frumvarpið í hálft ár
Í íslenskum rétti er ekki gert ráð fyrir skipun almennra rannsóknarnefnda sem rannsakað geta mál sem varða mikilvæg mál eða stjórnvaldsathafnir er varða almannahag. Þetta frumvarp bætir úr því úr því og væri því nýtt úrræði í samfélagi. Víða í nágrannaríkjum okkar er að finna lög um óháðar rannsóknarnefndir.

Hlutverk slíkra nefnda er ekki að rannsaka og dæma í málum enda er slíkt hlutverk framkvæmdarvalds og dómsvalds. Þeim er ætlað að skoða tiltekna atburðarás eða athöfn, leita skýringa og jafnvel að koma með tillögur til úrbóta þar sem eitthvað hefur farið úrskeiðis. Í kjölfarið geta vaknað spurningar um ábyrgð einstaklinga eða eftir atvikum embættismanna. Sömuleiðis getur slík rannsókn eytt tortryggni og endurreist trúverðugleika viðkomandi aðila eða aðgerða.

Nýtt úrræði.
Samkvæmt frumvarpinu væri rannsóknarnefndinni heimilt að kalla til sín einstaklinga til upplýsingagjafar og væri skylt að verða við því kalli. Sömuleiðis væri skylt að afhenda rannsóknarnefnd öll gögn og upplýsingar sem hún telur nauðsynleg við rannsókn máls.
Frumkvæði að skipun rannsóknarnefndar kæmi frá Alþingi en Hæstiréttur velur og tilnefnir nefndarmennina. Gert er ráð fyrir að ýmsir sérfræðingar geti sitið í slíkri nefnd en rannsóknarnefnd samkvæmt 39. gr. stjórnarskrárinnar gerir einungis ráð fyrir að þingmenn siti í slíkri nefnd.

Með þessu frumvarpi var því lagt til nýtt úrræði sem ætti að leiða til opnara samfélags og felur í sér að umdeild mál verði rannsökuð af óháðri rannsóknarnefnd. Hægt er að nálgast frumvarpið í heild sinni á http://www.althingi.is/altext/132/s/0428.html.
Greiningardeild Björns Bjarna
Nú liggur fyrir Alþingi frumvarp dómsmálaráðherra sem gerir ráð fyrir stofnun sérstakrar greiningardeildar hjá Ríkislögreglustjóra. Slík greiningardeild mun m.a. hafa það hlutverk að stunda fyrirbyggjandi eftirlit með meintu landráði og óvinum ríkisins. Við umræðu þessa máls hafa komið fram ýmsar efasemdir um slíka starfsemi. Þessar nýju upplýsingar um hugsanlega símhleranir hjá pólitískum andstæðingum ríkisstjórnarinnar sýna að þessar efasemdir eiga rétt á sér.