Valdþreytan opinberar sig

Það er alvarlegt að það skuli endurtaka sig reglulega að ráðherrar fái álit frá umboðsmanni Alþingis, kærunefnd jafnréttismála og jafnvel dóma um að þeir hafi gerst brotleg við lög. Það er hins vegar ekki síður alvarlegt hvernig ráðherrar ríkisstjórnarinnar bregðast við þessum niðurstöðum – með þjósti og algjöru skilningsleysi.

Í þetta skiptið er það skipun ráðuneytisstjóra í félagsmálaráðuneytinu sem ekki var talin uppfylla grundvallarreglur stjórnsýsluréttarins. Áður hafði sami félagsmálaráðherra Framsóknarmanna verið dæmdur í Hæstarétti fyrir að brjóta lög og misbeita valdi sínu gagnvart framkvæmdastýru Jafnréttisstofu.
Mannasiðareglur settar
Aðrir ráðherrar þessarar ríkisstjórnar hafa sömuleiðis verið álitnir brotlegir við lög. Dómsmálaráðherra hefur verið talinn hafa brotið stjórnsýslulög, dómstólalög og jafnréttislög við skipun hæstaréttardómara. Allir muna hver viðbrögð ráðamanna voru þá. Í kjölfarið taldi umboðsmaður Alþingis sig vera tilneyddan til að setja sérstakar mannasiðareglur til höfuðs ráðherrunum.

Nokkur álit umboðsmanns Alþingis lúta að landbúnaðarráðherra, t.d. þar sem ráðherrann kaus meira að segja að neita að afhenda umboðsmanni Alþingis upplýsingar um skipun rektors Landbúnaðarháskóla Íslands sem hann þó átti rétt á að fá. Og síðan horfum við upp á meintan ólögmætan brottrekstur viðskiptaráðherra á Birni Friðfinnssyni úr embætti ráðuneytisstjóra.
Grafið undan trúverðugleika umboðsmanns
Vissir ráðherrar sem hafa lent í því að gerast brotlegir við lög að áliti umboðsmann Alþingis hafa jafnvel talað um umboðsmann sem mann úti í bæ og að niðurstöður umboðsmanns Alþingis séu „lögfræðilegar vangaveltur“ og „fræðilegar vangaveltur“ og að niðurstöður hans séu “til leiðbeiningar miðað við stöðu hans sem álitsgjafa.” Maður vill hins vegar trúa því að umboðsmaður Alþingis sé meira en það og hafi þannig vigt að menn virði niðurstöðu hans.

Það er gríðarlega mikilvægt að stjórnvöld og sérstaklega ráðherrar grafi ekki undan trúverðugleika og því trausti sem umboðsmaður Alþingis býr yfir og þarf að búa yfir. Þótt menn geti verið ósáttir við niðurstöður umboðsmanns Alþingis, þá heyrir það til nýmæla að menn í háum stöðum svari honum með þessum hætti.
Of lengi við völd
Staðan er alvarleg þegar umsækjendur að háum embættum lýsa því yfir að það þýði ekkert að leita réttar síns hjá umboðsmanni Alþingis, í ljósi þess hvernig ráðherrar taka álitum hans. Staðan er einnig alvarleg þegar lögmenn lýsa því yfir að allt eins mætti leggja embætti umboðsmanns niður ef ráðamenn ætla að virða alit hans að vettugi.

Það er eins og margir ráðherrar ríkisstjórnarinnar telji sig yfir stjórnsýslulög og málefnaleg sjónarmið hafna þegar kemur að skipunum í embætti. Nýleg ummæli forsætisráðherra um að ráðherrar eigi bara að fá að ráða þessu staðfesta það. Er það virkilega svo að grundvallarreglur stjórnsýsluréttarins skipta ríkisstjórnina engu máli? Ætla menn að hundsa það að hafa málefnaleg sjónarmið að leiðarljósi við skipun embættismanna? Ef málefnaleg sjónarmið eiga ekki að ráða för við skipun, hvaða viðmið standa þá eftir?

Viðbrögð ráðherranna við álitum umboðsmanns Alþingis staðfesta einungis að þessir herramenn eru búnir að vera of lengi við völd.