Róttækar breytingar í barnarétti og nýtt barnatryggingarkerfi

Nefnd sem ég leiddi um stöðu barna í mismunandi fjölskyldugerðum skilaði af sér skýrslu í dag. Nefndin var skipuð í nóvember 2007 af félags- og tryggingamálaráðherra í samræmi við þingsáætlun til fjögurra ára um aðgerðir til að styrkja stöðu barna og ungmenna. Verkefni hennar var að fjalla um stöðu einstæðra og forsjárlausra foreldra og réttarstöðu barna þeirra og um réttarstöðu stjúpforeldra. Hluti verkefnisins fólst í því að kanna fjárhagslega og félagslega stöðu þessa hóps.

Í nefndinni áttu sæti fulltrúar þriggja ráðuneyta ásamt fulltrúum sveitarfélaga, fagaðila og hagsmunasamtaka.

Nefndarmennirnir eru í megindráttum sammála um efni tillagnanna en í sumum tilvikum hafa einstakir nefndarmenn fyrirvara eða ólíkar skoðanir. Helstu tillögur eru raktar hér en í skýrslunni er gerð grein fyrir afstöðu nefndarmanna til einstakra tillagna.

Helstu tillögur sem varða sifjamál og félagslega stöðu barna
• Dómurum verði veitt heimild til að dæma foreldrum sameiginlega forsjá barns gegn vilja annars foreldris sé það talið þjóna hagsmunum barnsins.
• Maður sem telji sig vera föður barns geti höfðað ógildingar/vefengingarmál þegar um feðrað barn er að ræða.
• Afnumið verði gildandi fyrirkomulag sem felur í sér að taki fráskilið foreldri með barn upp sambúð á nýjan leik fær makinn sjálfkrafa forsjá yfir barninu. Þess í stað þurfi viðkomandi að sækja um forsjá.
• Tekin verði upp sú meginregla að forsjárlausir foreldrar hafi sama rétt til aðgangs að skriflegum upplýsingum um barn sitt og það foreldri sem fer með forsjána.
• Sýslumenn fái rýmri heimild til að úrskurða um umgengni barna við afa sína og ömmur til að börn njóti aukinna möguleika til umgengni við þau. Einnig að barn eigi rétt á umgengni við stjúpforeldri og sýslumenn fái heimild til að úrskurða um umgengni við stjúpforeldri eftir skilnað eða sambúðarslit við foreldri.
• Sýslumenn og dómarar fái heimild til að ákveða umgengni 7 af 14 dögum.
• Bæta þurfi málsmeðferð umgengnismála hjá sýslumönnum og opna fyrir heimild foreldra til að reka mál sem eingöngu snýst um umgengni fyrir dómstólum.
• Báðir foreldrar beri almennt kostnað af umgengni.
• Endurskoðun barnalaga og tryggja að unnt verði að grípa til skilvirkari úrræða vegna tilefnislausra umgengnistálmana.

Nýtt kerfi barnatrygginga til að útrýma barnafátækt
Nefndarmenn mæla til að tekið verði upp nýtt kerfi barnatrygginga sem komi í stað barnabóta, mæðra- og feðralauna, barnalífeyris og viðbótar við atvinnuleysisbætur vegna barna. Samkvæmt útreikningum myndi nýja kerfið ekki auka útgjöld ríkisins en árlegur kostnaður þess nemur um 14 milljörðum króna.

Markmiðið er að útrýma fátækt barnafjölskyldna. Miðað er við að öllum barnafjölskyldum verði tryggð ákveðin upphæð til lágmarksframfærslu óháð því hvaðan tekjur fjölskyldunnar koma. Barnatryggingar yrðu allar tekjutengdar og myndu skerðast hjá fólki með tekjur umfram meðalráðstöfunartekjur. Hagur tekjulágra hópa, sérstaklega atvinnulausra og láglaunafólks myndi batna og kerfið myndi nýtast vel barnmörgum fjölskyldum.

Barnatryggingar myndu tryggja öllum foreldrum upp að lágtekjumörkum 40 þús. kr. greiðslu fyrir hvert barn. Með því móti er grunnframfærsla allra barna tryggð. Skerðingarmörkin yrðu 146 þús. kr. hjá einstæðum foreldrum og 252 þús. kr. hjá hjónum sé miðað við tekjur fyrir skatt.

• Í núgildandi kerfi fær einstætt foreldri undir skerðingarmörkum og með eitt barn 21.143 kr. í tekjutengdar barnabætur en í hinu nýja barnatryggingarkerfi fengi foreldri undir skerðingarmörkum 40.000 kr.
• Dæmi um einstætt foreldri með tvö börn sem er með 251.266 kr. tekjur fyrir skatt fær í núverandi kerfi 42.051 kr. en fengi í hinu nýja barnatryggingakerfi 63.730 kr. á mánuði eða um 22.000 kr. hærri upphæð á mánuði.
• Hjón með tvö börn og 422.914 kr. í tekjur fyrir skatt fá núna 22.505. kr. en fengju 42.955 kr. eða 20.450 kr. meira í hverjum mánuði.
• Í núgildandi kerfi fær einstætt foreldri sem er með 728.973 kr. í tekjur fyrir skatt og eitt barn 10.147 kr. í barnabætur á mánuði en í nýja barnatryggingakerfinu fengi viðkomandi engar barnatryggingar enda er verið að færa fjárhæðir barnabóta til þeirra hópa sem þurfa hvað mest á þeim að halda.

Tillögur um fræðslu og ráðgjöf til barnafjölskyldna
• Tryggt verði gott aðgengi að fjölskylduráðgjöf. Allir foreldrar fái upplýsingar um réttindi og skyldur sem fylgja því að fara með forsjá barns.
• Þeir aðilar sem hyggjast slíta sambúð eða hjúskap með börn verði skyldaðir að fara í viðtöl til að fá fræðslu og ráðgjöf hjá fagaðila um samskipti eftir skilnað óháð því hvort þeir eru sammála eða ekki.
• Stjúpfjölskyldum verði veittur fræðsla og stuðningur.
• Komið verði á netsíðu í samstarfi við viðeigandi félagsamtök með upplýsingum um mismunandi fjölskyldugerðir.

Nýjar upplýsingar í skýrslunni
Nefndin fékk Hagstofu Íslands til að gera rannsókn á tekjum og efnahag barnfjölskyldna s.s. eftir eignum og skuldum eftir sambúðarstöðu foreldra og eftir því hvar börn þeirra búa. Samkvæmt þeirri aðferð (I) sem Hagstofan mælir með að stuðst sé við kemur fram að miðgildi ráðstöfunartekna er hæst hjá foreldrum sem búa saman. Næstir í röðinni koma einstæðir feður án barna, einstæðir feður með börn, einstæðar mæður með börn og lægstar ráðstöfunartekjur hafa einstæðar mæður án barna. Sé stuðst við aðra aðferð (II) sem Hagstofan mælir einnig með breytist röðin lítilega en þá er miðgildi ráðstöfunartekna hæst hjá foreldrum sem búa saman. Næstir í röðinni koma einstæðir feður með börn, þá einstæðar mæður með börn, einstæðir feður án barna og lestina reka einstæðar mæður án barna.

Í skýrslunni eru einnig birtar nýjar niðurstöður rannsóknar Sigrúnar Júlíusdóttur á reynslu foreldra af sameiginlegri forsjá foreldra með börnum sínum eftir skilnað tímabilið júlí 2006 – júlí 2008. Þar kemur m.a. fram að 92% barna eiga lögheimili hjá móður en 8% hjá föður. 24% umræddra barna dvelja jafnt hjá báðum foreldrum og var hið svokallaða viku og viku fyrirkomulag algengast þar. Um 77% foreldra eru mjög eða frekar hlynnt því að dómari geti dæmt sameiginlega forsjá og 96% þeirra eru mjög eða frekar hlynntir því að foreldri grípi til formlegra aðgerða með því að leita til yfirvalda ef annað foreldri tálmar samvistum við barn.

Nefndin ákvað einnig að kalla eftir svörum frá sveitarfélagum um þjónustu þeirra gagnvart mismunandi fjölskyldugerðum og liggja þau svör fyrir í skýrslunni.

Tímamót á þingi

Mikil tímamót áttu sér stað á Alþingi í dag. Þingheimur samþykkti að barnasáttmáli Sameinuðu þjóðanna yrði lögfestur. Með þessu mikilvæga skrefi verður Ísland eitt af fáum ríkjum heims sem lögfestir barnasáttmálann.

Barnasáttmáli Sameinuðu þjóðanna er einn af grundvallarsáttmálum mannkyns og munu réttindi íslenskra barna því aukast til muna við lögfestinguna. Þá munu íslenskir dómstólar þurfa að taka mið af barnasáttmálanum sem sett lög en dómaframkvæmd sýnir að barnasáttmálanum er sjaldan beitt hér á landi.

Málið fjallar einnig um endurskoðun í ljósi barnasáttmálans á allri löggjöf sem snertir börn hér á landi og erum við því að taka mikið framfaraskref með samþykkt þessa máls.

Þessi samþykkt er einnig viss tímamót þar sem hér er á ferðinni þingmannamál en ég flutti þetta mál fyrst fyrir þremur árum. Mér er það minnistætt þegar mér tókst fyrir nokkrum misserum að koma öðru þingmannamáli í gegnum þingið þegar við afnámum fyrningarfrest í kynferðisafbrotum gegn börnum. Þá settum við Ísland einnig í sérflokk þegar kemur að málaflokki barna og fjölskyldna.

Þessi tvö mál skipta miklu máli enda snerta þau grundvallarhagsmuni barna í okkar samfélagi. Ég get því yfirgefið þingið afar sáttur.

Sækist ekki eftir endurkjöri til Alþingis

Nýliðna helgi ræddi ég við formann Samfylkingarinnar og skýrði henni frá því að ég hygðist ekki sækjast eftir endurkjöri til Alþingis í kosningunum í vor. Af þeirri ástæðu greindi ég henni jafnframt frá því að ég myndi ekki sækjast eftir ráðherraembætti vegna þeirra breytinga sem fyrir lágu. Við áttum gott samtal og vorum sammála um að rétt væri að bíða með að tilkynna um ákvörðun mína, þar til niðurstaða væri fengin um það hvort ríkisstjórn Samfylkingar og Sjálfstæðisflokks yrði framhaldið. Á þeim tímapunkti var enn ekki ljóst hver niðurstaðan yrði í þeim efnum. Nú liggur það fyrir og tel ég því rétt að greina frá þessari ákvörðun minni.

Ákvörðun af þessum toga á sér auðvitað nokkurn aðdraganda. En þegar sú staða kom upp að þingkosningum yrði flýtt og að framundan væri nýtt fjögurra ára kjörtímabil, var ekki hjá því komist að við hjónin gerðum upp hug okkar til framtíðarinnar. Við höfum um nokkra hríð haft hug á því að halda utan í framhaldsnám og höfðum við upphaflega ráðgert að söðla um í lok þessa kjörtímabils. Sá tímapunktur ber nú að nokkru fyrr en við hugðum, en við erum ákaflega sátt við þessa ákvörðun.

Ólíkt þeim sem hætta á þingi á efri árum, þá lít ég ekki á þessar málalyktir sem svo, að ég sé alfarið hættur að taka þátt í stjórnmálum. Ég hyggst beita mér af fullum þunga á Alþingi fram til kosninga og vitaskuld starfa áfram í Samfylkingunni. Ákvörðun mín felur það þó í sér að ég mun láta af embætti varaformanns Samfylkingarinnar á næsta landsfundi flokksins.

Ég vil þakka öllum þeim sem ég hef átt í samskiptum við í störfum mínum undanfarin ár, samstarfsfélögum og stuðningsfólki. Að lokum óska ég nýrri ríkisstjórn velfarnaðar í þeim erfiðu verkefnum sem bíða hennar.

Allt að gerast í Evrópumálum flokkanna

Þessi formlega opnun formanns Framsóknarflokksins á ESB aðild er mjög ánægjuleg. Í raun er hann að fylgja í fótspor þingflokksins en þetta verður þó teljast vera stefnubreyting hjá formanninum.

Það var einnig ánæjulegt að heyra í gær að Sjálfstæðisflokkurinn ætlar að setja Evrópumálin á dagskrá og ljúka þeirri athugun fyrir febrúarbyrjun. Þetta er mikilvægt skref.

Ég spái því að eftir þessar 10 vikur sem eru til stefnu verði Sjálfstæðisflokkurinn kominn með aðildarumsókn að Evrópusambandinu á stefnuskrá. Sú afstaða mun valda straumhvörfum í íslenskri pólitík. Afstaða Samfylkingarinna er skýr og með því að Sjálfstæðisflokkurinn opni á aðild er landslagið í íslenskum stjórnmálum gjörbreytt.

Ég hef sagt að það sé raunhæfur möguleiki á að komast í ESB innan árs en mjög skömmu eftir aðild gætum við farið í ERM II sem er í reynd nokkurs konar biðstofa fyrir evru. Innan þess samstarfs myndi Seðlabanki Evrópu hjálpa okkur að halda gengi krónunnar stöðugu þar til evran tæki við. Ég trúi því að þetta væri er hluti af lausn vandans og myndi stytta kreppuna til muna.

Guðni vill skoða ESB-aðild

IMF er málið

Æ fleiri aðilar telja að aðkoma Alþjóðagjaldeyrissjóðsins (IMF) hljóti að koma sterklega til greina á þessari stundu. Þótt Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hafi ekki aðstoðað iðnríki með slíkum hætti áður, er margt sem mælir með slíkri aðstoð. Með því fengist aukinn trúverðugleiki á alþjóðavettvangi sem er gríðarlega mikilvægt á þessari stundu.

Aðstoð frá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum myndi tryggja fólki og fyrirtækjum eðlilegan aðgang að lánsfé og gjaldeyri og jafnframt auka líkurnar á aðstoð annarra ríkja. Aðkoma Alþjóðagjaldeyrissjóðsins myndi jafnframt tryggja greiðslumiðlunarkerfið sem er forsenda allra viðskipta. Í mínum huga er ekki ástæða til að ætla að skilyrði sjóðsins verði okkur of íþyngjandi, en auðvitað má ekki kaupa aðstoð Alþjóðagjaldeyrissjóðsins of dýru verði. Núverandi ástand er hins vegar orðið ansi dýrkeypt.

Rússar vilja meiri upplýsingar

GB á að skammast sín

Skaðinn af milliríkjadeilunni við Bretland er skelfilegur, en framkoma Breta er með ólíkindum í þessu máli. Og óneitanlega vekur það athygli ef lögmenn í Bretlandi velta því fyrir sér, hvernig það fái staðist að beita lögum sem miðast gegn hryðjuverkastarfsemi gegn Íslandi.

Viðbrögð breskra yfirvalda eru gróf móðgun, sem hafa og eru til þess fallin að valda gríðarlegu tjóni. Mér er til efs að Bretar myndu leyfa sér að koma fram með þessum hætti gagnvart stærri Evrópuríkjum. Það er umhugsunarefni að hér er á ferðinni ein Natóþjóð að beita hryðjuverkalögum gegn annarri Natóþjóð.

Því miður virðist sem Gordon Brown forsætisráðherra Breta hafi leyft sér að ráðast að íslensku þjóðinni til þess að beina athyglinni frá stöðunni í Bretlandi og gagnrýni á hans störf þar í landi. Megi hann hafa skömm fyrir.

Hryðjuverkalögin skemma fyrir

Sammála hinum varaformanninum

Hver stjórnmálamaðurinn á fætur öðrum hefur að undanförnu komið fram í Evrópu og sagt að ástandið á fjármálamörkuðum hefði verið enn verra ef ríki þeirra hefðu ekki haft evruna. Og núna koma þeir einnig fram sem segja að það hefði verið betra að vera með evruna í stað innlends gjaldmiðils í svona ástandi eins og danski forsætisráðherrann gerir nú.

Eins og staðan er núna eru mörg brýn úrlausnarefni á borði íslenskra stjórnvalda og ekki má útiloka neitt í þeim efnum. Má þar nefna aðild Íslands að Evrópusambandinu og myntbandalaginu. Í mínum huga er augljóst að íslenskan krónan mun ekki duga okkur til framtíðar. Og við höfum einfaldlega ekki efni á að geyma spurninguna um framtíðarmynt þjóðarinnar.

Það er ekki nóg með að Íslendingar þurfi að glíma við lánsfjárkreppu eins og aðrar þjóðir því í ofanálag þurfum við að kljást við íslensku krónuna og hennar dynti. Hagsmunir Íslendinga kalla því á breytt fyrirkomulag.

Ég vil því fagna orðum varaformanns hins stjórnarflokksins í nýlegri grein þar sem hún skrifar um Evrópumálin : „Hitt er ljóst að við Sjálfstæðismenn höfum ávallt sagt að stefna okkar eigi að ráðast af köldu mati á því hvar og hvernig hagsmunum Íslands er best borgið til lengri tíma. Umhverfið er nú breytt, forsendur hafa breyst. Breyttar forsendur kalla á endurnýjað hagsmunamat.“

Auðvitað á spurningin um hugsanlega aðild Íslands að Evrópusambandinu að snúast um hagsmunamat. Er íslenskum heimilum og fyrirtækjum betur borgið með krónuna en þau væru ef við værum hluti af stærri heild og gjaldmiðli? Þetta er spurningin sem sérhver Íslendingur þarf að spyrja sig þessa dagana.

Þess vegna er það rétt sem Þorgerður Katrín segir þegar hún skrifar að umhverfið sé breytt og að breyttar forsendur kalli á endurnýjað hagsmunamat. Ef forsendurnar hafa ekki breyst undanfarna daga þá veit ég ekki hvað.

Fogh Rasmussen: Ókostur að vera ekki í myntbandalaginu

Förum í fótspor Finna

Íslendingar ganga nú í gegnum alvarlegustu kreppu í meira en öld. Kerfisbankarnir þrír hafa allir fallið á einni viku. Mörg fyrirtæki og heimili eru í hættu. Á þessari stundu er ekki víst hvernig við munum komast út úr þessari kreppu, en ég er hins vegar sannfærður um að það tekst. Innviðir íslensk samfélags eru traustir og mannauðurinn mikill. Engu að síður er ég hræddur um ástandið muni enn versna, áður en það batnar. Það mun reyna á þjóðina sem aldrei fyrr.

Stjórnvöld þurfa að mæta þeim áföllum sem venjuleg heimili og fyrirtæki eru að verða fyrir. Aukin greiðslubyrði, aukið atvinnuleysi og vaxandi verðbólga eru staðreyndir sem þarf að bregðast við og vinna gegn af fullum þunga.

Margt þarf að gera við svona aðstæður. Lækka vexti strax, fá Alþjóðagjaldeyrissjóðinn sem fyrst inn í dæmið, skipa nýja Seðlabankastjóra til að auka trúverðugleika bankans og margt fleira.

Og við þessar  aðstæður ættum við að taka frændur okkar í Finnlandi til fyrirmyndar. Þegar Finnar  gengu í gegnum alvarlega kreppu á 10. áratug síðustu aldar varð niðurstaðan sú að leggja ofuráherslu á menntakerfið. Nú þegar hafa nokkrir háskólar brugðist við með því að auka framboð af menntun, en því miður lítur út fyrir að margt ungt fólk missi atvinnu sína á næstu dögum og vikum.

Bætt laun kennara og áhersla á skóla og rannsóknir áttu stærstan þátt í því að Finnar komust tiltölulega hratt upp úr þeim mikla vanda sem þeir lentu í. Aðild þeirra að ESB hjálpaði einnig mikið. Nú er rætt um finnsku leiðina og finnska undrið og staða landsins er sterk. Við verðum að muna að jafnvel í erfiðum aðstæðum eru tækifæri.

Mikilvægt skref tekið í velferðarmálum

Eins og ég hef ítrekað skrifað á þessa síðu hafa stjórnarflokkarnir, Samfylkingin og Sjálfstæðisflokkurinn, tekið mörg jákvæð skref í velferðarmálum. Og nú var síðan enn eitt skrefið tekið þegar lífeyrisþegum var tryggð ákveðin lágmarksframfærslu á mánuði. Hagsmunaaðilar hafa lengi beðið eftir slíkri tryggingu og Samfylkingin lagði slíkt ítrekað til þegar hún var í stjórnarandstöðu.

Kannski finnst mörgum að 150.000 kr. lágmarksfærsla ekki há upphæð en fólk verður að hafa í huga að hækkunin nemur um 19% á síðastliðnum 9 mánuðum. Og eftir breytinguna hafa lágmarkstekjur lífeyrisþega ekki verið hærri í 13 ár.  Lágmarksframfærslutrygging hjóna verður 256.000 krónur á mánuði í stað 224.000 króna áður.

Lágmarksframfærslutryggingin hækkar árlega á sama hátt og bætur almannatrygginga og verður næsta hækkun 1. janúar 2009. Skal hækkunin taka mið af launaþróun en jafnframt skal tryggt að hækkunin sé aldrei minni en nemur hækkun neysluvísitölu. Hún er sem sagt verðtryggð sem verður nú að teljast ansi mikilvægt á tímum verðbólgu.

Þeir sem njóta mests ávinnings af þessari breytingu eru öryrkjar sem hafa lága aldurstengda örorkuuppbót. Áætlað er að tekjur rúmlega 750 örorkulífeyrisþega muni hækka um 10.000 krónur eða meira á mánuði. Hækkun til þeirra getur að hámarki numið um 16.000 krónum á mánuði.

Lágmarksframfærslutrygging hækkar

Síðasta kvöldið?

Einhvern veginn fannst mér hún ekki nægjanlega traustvekjandi fullyrðingin sem ég heyrði í fréttunum í dag að „flestir“ eðlisfræðingar væru sammála um að heimurinn myndi ekki farast á morgun vegna öreindatilraunarinnar í Sviss. Sé einhver vafi þá tel ég heimurinn ætti að njóta hans.

Þessi staða setur líka öll átökin á þinginu í dag og í kvöld í sérstakt ljós. Kannski hefði maður bara átt að vera heim í kvöld með sínum nánustu. En í staðinn eyði ég hugsanlega síðasta kvöldi mínu á jörðinni með Álfheiði Ingadóttur, Steingrími Joð og Jóni Bjarnasyni.