Er menntamálaráðherra búinn að skipta um skoðun?

Samkvæmt fréttum er menntamálanefnd Alþingis að huga að breytingum á frumvarpinu um Ríkisútvarpið hvað varðar tilvist þess á auglýsingamarkaðinum. Formaður menntamálanefndar segir jafnvel í Morgunblaðinu í dag að menntamálaráðherra hafi aldrei tekið fyrir takmarkanir á tilvist ríkisfjölmiðilsins á auglýsingamarkaði. Í ljósi þessara ummæla og þá umræðu sem nú er í gangi er vert að rifja upp fyrirspurn mína um þetta álitamál sem ég beindi til menntamálaráðherra fyrir rúmum tveimur árum. Í stuttu máli þá hafnaði Þorgerður Katrín í þeirri umræðu að taka RÚV af auglýsingamarkaði og sagði hún m.a. "Ég hef engin áform uppi um eins og sakir standa að breyta þessu fyrirkomulagi og láta Ríkisútvarpið hverfa af auglýsingamarkaði."
Og áfram sagði hún :"Samkvæmt Samtökum auglýsenda yrði brottför RÚV af auglýsingamarkaði hvorki í þágu auglýsenda sjálfra né neytenda sem að mínu mati skiptir þó enn meira máli." Og einnig sagði Þorgerður að: "Stjórn Samtaka auglýsenda hefur einnig ályktað, í september 2001, um að RÚV eigi ekki að hverfa af auglýsingamarkaði, annars vegar vegna þess að erfiðara yrði fyrir auglýsendur að nálgast markhópa sína ef RÚV nyti ekki við á auglýsingamarkaði og hins vegar vegna þess að dýrara yrði fyrir auglýsendur að ná til markhópa sinna. Við vitum auðvitað öll hvar sá kostnaður mundi lenda."
Og loks sagði menntamálaráðherrann fyrir rúmum 2 árum: "Síðan vil ég velta upp spurningunni: Ef við kippum Ríkisútvarpinu út af auglýsingamarkaði í dag, yrði þá raunveruleg samkeppni á auglýsingamarkaði í þágu neytenda?"
Önnur afstaða ráðherrans í dag?
Í þessum orðum ráðherrans kemur skýrt í ljós hennar vilji, allavega eins og hann var fyrir um tveimur árum. Í mínum huga er þetta hins vegar alveg skýrt. Ríkisfjölmiðill á ekki að vera á auglýsingamarkaði.

Hinn íslenski fjölmiðlamarkaður mótast mikið af tilvist Ríkisútvarpsins á auglýsingamarkaði. Og tilvist svo öflugs ríkisfjölmiðils á auglýsingamarkaði birtist m.a. í rekstrarerfiðleikum annarra fjölmiðla og dregur mátt úr metnaðarfullri dagskrárgerð. En hin öfluga staða RÚV á auglýsingamarkaðnum kemur jafnframt í veg fyrir að nýir aðilar komist inn á hann. Hér er ekki verið að tala fyrir því að ríkisfjölmiðill eigi ekki rétt á sér, nema síður sé. Sérstök rök eru fyrir tilvist ríkisfjölmiðils á fjölmiðlamarkaðnum eins og öryggis- og fræðsluhlutverk stofnunarinnar ber með sér. Þessi rök eiga hins vegar ekki við um starfsemi ríkisfjölmiðils á auglýsingamarkaðnum.

Rúv af auglýsingamarkaðinum
Ríkisútvarpið er stöðugt að færa út kvíarnar á auglýsingamarkaðnum og nú síðast hefur það byrjað að starfrækja sérstaka vefverslun. Það eru engin öryggis- og menningarleg rök fyrir því að RÚV sé ráðandi aðili á auglýsingamarkaði. Í ljósi réttlætingarinnar um tilvist RÚV er heldur ekki heppilegt að gera dagskrárgerð RÚV einum of háða mögulegri auglýsingasölu. Við megum ekki gera einkaframtaki í fjölmiðlaheiminum svo erfitt fyrir að nánast útilokað sé að reka slík fyrirtæki til lengri tíma á Íslandi. Ég tel því nauðsynlegt að takmarka umsvif Ríkisútvarpsins á auglýsingamarkaðnum verulega. En vel er hægt að hugsa sér að kostun þátta, tilkynningar í útvarpi og jafnvel skjáauglýsingar verði áfram eða jafnvel takmarka auglýsingar við ákveðinn tíma.

Auglýsingatekjur eru um 30% af heildartekjum RÚV. Að sjálfsögðu þyrfti að bregðast við þessu tekjutapi, t.d. með því að auka greiðslur úr ríkissjóði eða hagræða starfseminni. Það væri einfaldlega fórnarkostnaður af því grundvallaratriði að niðurgreiddur ríkisfjölmiðill eigi ekki að taka virkan þátt á samkeppnismarkaði.

Sem fyrr þrengja Sjálfstæðismenn að einkaframtakinu
Það er hagur okkar allra að hafa fjölbreytilega flóru fjölmiðla og því fjölbreyttari sem flóran er því betur eru hagsmunir auglýsenda tryggðir til lengri tíma. Auglýsingamarkaðurinn er samkeppnismarkaður. Það á ekki að vera hlutverk ríkisfjölmiðils að hafa ráðandi stöðu á samkeppnismarkaði. Það er grundvallaratriði. Stjórnmálamenn verða að gera upp við sig hvaða afstöðu þeir hafa til slíkra grundvallaratriða. Þar eru jafnaðarmaðurinn í stjórnarandstöðunni og hægri konan í sæti ráðherrans einfaldlega ósammála. Fyrir mitt leyti er það einfaldlega meira virði að ríkisfjölmiðill þrengi ekki svo að einkareknum fjölmiðlum að þeir verði í stöðugum rekstrarerfiðleikum en sem nemur þeim kostnaðarauka sem verður hugsanlega á ríkissjóði við slíka breytingu.

Ég vil að Ríkisútvarpið fái að njóta sín. Það hefur ákveðna sérstöðu. En það má hins vegar ekki misnota þessa sérstöðu til að koma öðrum fjölmiðlum á kné og skekkja þar með samkeppnismarkaðinn.

Ríkisvaldið hefur verið að fara út af samkeppnismarkaði í mörgum atvinnugreinum og það er vel. Það er því tímaskekkja og beinlínis hættulegt fjölbreyttri fjölmiðlaflóru að ríkið þrengi að frjálsum fjölmiðlum með þessum hætti.